آیا کودکان بار دیگر به خیابان‌های شهر باز می‌گردند؟ – دروازه تهران
شهر بچگی‌ها زیر سایه توسعه
زهرا داستانی
تهران دهه‌هاست که شهری در حال توسعه محسوب می‌شود که به سمت مدرن‌تر شدن گام برمی‌دارد . در این جریانِ توسعه، بیش از هر زمان دیگری شهر از حضور کودکان پاک شده است. حالا کمتر کوچه و خیابانی در تهران می‌توان یافت که بساط گل‌کوچک، هفت سنگ و لی‌لی کودکان برپا باشد. با این حال، کم رنگ شدن حضور کودکان در شهر که حاصل رویکرد مدیران شهری نه تنها در تهران بلکه در سراسر جهان است، حالا کم‌کم در حال تغییر و درگرگونی است. مدت‌هاست که فعالان مدنی و افکار عمومی خواهان بازگشت کودکان به خیابان‌های شهرها هستند. رویکردی که در تهران به تازگی آغاز شده و سعی بر آن است که کوچه و خیابان‌های شهر برای کودکان جایی فراتر از یک گذر و معبر و یک فضای مکث باشد.
«کودکان» اجزای نادیده گرفته شده شهرها هستند. شهروندانی کوچک که حضورشان، خواسته‌ها و نیازهایشان در شهر در جریان گسترش شهرنشینی حذف شده یا تنها به ایجاد فضاهای بازی و مدارس محدود شده است. به تازگی نگرش‌های تازه‌ای درباره شهر و اهمیت توجه به کودکان در آن شکل گرفته است.
کوچه‌های مدرن شهر؛ خالی از کودکان
اگرچه نظریات بسیاری درباره اهمیت توجه به کودکان به خصوص در علم روانشناسی وجود داشته اما رویکرد جامعه‌شناختی، بر اهمیت ساختن شهر دوستدار کودک تاکید دارد. علم جامعه‌شناسی کودک را یک فعال اجتماعی می‌داند که بخشی از شخصیت او در ارتباط با فضاهای مختلف شکل میگیرد. بنابراین خانه، مهدکودک، مدرسه، پارک و دیگر فضاهای عمومی چون خیابانها، کوی‌ها و کوچه‌ها باید قابلیت برآورده کردن نیازهای زیستی، آموزشی و فراغتی کودک را داشته باشند. اما شهر مدرن و ابر شهر نه تنها نمی‌داند چگونه کودک را بپذیرد بلکه ترجیح می‌دهد تا زمانی که کودک به سن رویارویی با شهر نرسیده او را در فضای محافظت شده‌ای مثل زمین‌های بازی نگه‌دارد.
رویکرد جدید مدیران شهری در شهرسازی
اما زمین‌های بازی نمی‌تواند جای کوچه و خیابانها را برای برقراری تعامل کودکان با گروه همسالان و رویارویی با جامعه واقعی بگیرد. کوچه‌ها و خیابانها فضاهای غیر رسمی هستند که این امکان را برای کودک فراهم می‌آورند تا در محلی نه چندان دور از محل زندگی با همسالان خود ارتباط برقرار کنند. همان فضایی که تا چندین دهه پیش تهران از آن برخودار بود و با تغییر الگوی شهرسازی و اولویت یافتن خودرو بر انسان در ساخت شهر، از دسترس کودکان خارج شد.
با این حال اما نگرش جدید مدیریت شهری در دنیا در حال تغییر است و معتقد است که طراحی کوچه‌ها و خیابانها همانند زمین بازی باید در راستای یادگیری کودکان نسبت به مفاهیم، روابط، شکل‌ها، اندازه‌ها، رنگ‌ها و مسائل زیباشناختی صورت بگیرد. چراکه کوچه‌ها و خیابانها نقش مهمی در رشد ذهنی، شناختی و اجتماعی کودکان ایفا می‌کنند. اهدافی که به صورت یکپارچه در طرحی به عنوان شهر دوستدار کودک در جهان جمع شده است.
شهر دوستدار کودک چه شهری است؟
مفهوم شهر دوستدار کودک، در راستای نظریه‌های حقوق شهروندی برای کودکان از سال ۱۹۹۰ به وجود آمده و پیگیری می‌شود. طرح‌های دوستدار کودک در تلاش برای مشارکت دادن بچه‌ها در شکل دادن به محیط اطرافشان است. شهر دوستدار کودک به دنبال ضمانت تمامی حقوق این شهروندان کوچک است. تصمیم‌گیری در خصوص شهر، مشارکت در خانواده، دسترسی به خدمات اساسی مانند بهداشت، آموزش، برخورداری از سرپناه و آب سالم، محافظت در برابر خشونت و جنایت، امنیت در فضاهای شهری، ملاقات با دوستان و بازی کردن از حقوق نوجوانان به حساب می‌آید. در نهایت به رسمیت شناختن کودکان به عنوان یک شهروند با داشتن دسترسی به همه خدمات بدون توجه به نژاد، و ناتوانی‌ها از جمله این حقوق است. علاوه بر اینها، مدیران شهری هویت بخشیدن به کودکان را نیز در این طرح پیگیری می‌کنند و با برقراری پیوندی میان شهر و کودکان نهال عرق به شهر را در کودکان می‌کارند.
ملحق شدن تهران به شهر دوستدار کودک
تهران نیز چند دهه است که کودکان را در تحولات مدرن شهری نادیده گرفته است. حالا مدیریت جدید شهری با تغییر در رویکرد‌ها به دنبال باز گرداندن هویت محله‌ای ست. بخشی از این هویت با حضور نوجوانان در کوچه‌ها شکل میگیرد اگرچه آغاز این تحول در سال‌های پایانی دهه ۸۰ با پیوستن ایران به صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) و ملحق شدن شهر تهران به طرح شهرهای دوستدار کودک کلید خورده است اما پروسه اجرایی شدن آن سال‌ها عقب افتاده است.
«پروژه شهر دوستدار کودک» در سال ۱۳۸۸ به تصویب شورای اسلامی شهر تهران و در سال ۱۳۸۹ به تصویب شورای‌عالی استان‌ها رسیده و قرار بر این بوده تا شهر فعالیت‌های خود را در راستای محقق شدن «شهر دوستدار کودک» آغاز کند. با این حال اما مدیریت جدید شهری تهران سال ۹۸ اجرای این طرح را آغاز کرده است. مطالعات روی محلات و مناطقی که امکانات و زیرساخت‌های لازم برای تبدیل شدن به شهر دوستدار کودک بوده آغاز شده و شهرداری تهران تاکنون چندین محله از جمله زعفرانیه را به عنوان محله پیشنهادی در اجرای طرح «محله دوستدار کودک» در شمال تهران انتخاب کرده است.
اگرچه شهرداری تبدیل شدن تهران به شهر دوستدار کودک را کلید زده اما تحقق این هدف همکاری و مدد ارگان‌ها و نهادهای مختلف شهر تهران را می‌طلبد. هدفی که به نظر می‌رسد مسیر سخت و طولانی را پیش رو خواهد داشت.
۷ مهر ۱۳۹۹ – روزنامه چندرسانه‌ای دروازه تهران
