شروین راد

تهران زمان ناصری محدوده کوچکی در مرکز تهران فعلی بود. محدوده ای که بسیاری از محله ها و اراضی فعلی تهران در پشت دیوارهایش قرار داشت. یکی از این محلات که در اراضی خارج از تهران ناصری قرار دارد، محله نظامی گنجوی است. با توجه به قرار داشتن محله نظامی گنجوی در خارج از دیوارهای تهران میتوان احتمال داد که این محله با توسعه تهران در دوره پهلوی اول شکل گرفته است. پیش از دوران پهلوی و در زمان قاجار، اغلب زمین های این محدوده به میرزا یوسف مستوفی الممالک، صدراعظم ناصرالدین شاه تعلق داشت. مستوفی الممالک بیشتر زمین های بیرون حصار را تا محدوده های بهجت آباد، یوسف آباد و ونک خریداری کرده بود و نقش بسیار زیادی در آبادانی زمین های این منطقه داشت.

یادگار آب و آسیاب

آسیاب آبی گاومیشی که در محدوده پارک دوستان در خیابان توانیر واقع شده بود، توسط دو قناتی که مستوفی الممالک دستور ساخت آن را داده بود، فعالیت می کرد. این دو قنات، قنات بهجت آباد و قنات یوسف آباد بودند که اولی از محله یوسف آباد به سمت شرق جریان داشته و پس از مشروب ساختن درختان جاده شمیران، در قسمت های شمالی بهجت آباد و یوسف آباد مصرف می شد. این دو قنات در آسیاب گاومیشی به یکدیگر پیوند می خوردند و آب آنها موجب چرخش چرخ آسیاب می شد. این آسیاب متعلق به سپه سالار بود و در سال ۱۳۱۳ وقف شد و از آرد آن برای پختن نان سرباز خانه های عباس آباد استفاده می شد.

در اواخر دهه هفتاد، به علت ساخت تونل رسالت، آسیاب گاومیشی تخریب شد. قسمت شمالی آن که وقف عام بود، مورد ساخت و ساز قرار گرفت و دو باب منزل درمحوطه آن ساخته شد. تنوره قدیمی آسیاب در این ساختمان ها قابل مشاهده است. به جز این آسیاب، آسیاب دیگری نیز در این محدوده وجود داشت که متعلق به میرزا یوسف مستوفی الممالک بود. آب قنات بهجت آباد باعث فعالیت این آسیاب می شد. از سال ۱۳۸۶، این آسیاب در فهرست آثار ملی در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید این آسیاب تنها آسیاب قدیمی در تهران است که به شکل اولیه خود باقی مانده است.

از نامجو تا تختی

دوره پهلوی دوم آغاز توسعه این محله است. در اوایل دهه ۴۰ اولین ساختمان مسکونی در این محدوده ساخته شد. براساس روایت اهالی محل، زمین این ساختمان به عنوان پیشکش به محمود نامجو، وزنه بردار پر آوازه ایران به پاس افتخارات ملی او تعلق گرفت. تپه ای که نامجو روی آن ساختمان خود را احداث کرد خیلی زود به تپه نامجو شهرت یافت. پس از نامجو، فردی به نام ایرج افکاری، ساخت و ساز در محله را ادامه داد.

همچنین براساس روایت اهالی محله، غلامرضا تختی نیز به پاس تلاش های بی وقفه و مدال آوری های بسیار در عرصه های ورزش کشتی در مسابقات جهانی قطعه زمینی در این محله از دولت وقت دریافت کرد و منزل خود را در این محله بنا نمود. او تا زمان مرگ در همین محله می زیسته است. پس از مرگ مرحوم تختی این منزل از سوی خانواده او به فروش رسید.

محله نظامی گنجوی در ضلع شمالی منطقه شش شهرداری شهر تهران قرار دارد. این محله از شمال به بزرگراه همت، از جنوب به بزرگراه کردستان، خیابان سید جمال الدین اسدآبادی و خیابان نظامی گنجوی، از شرق به خیابان ولیعصر و از غرب به خیابان شیخ بهایی منتهی می شود.

 

منبع:‌ از پژوهش‌های ستاد «مدیریت محله» شهرداری تهران

۱۶ شهریور ۱۳۹۹ – روزنامه چندرسانه‌ای دروازه تهران

از میان گزارش‌ها: «جوادیه» از آغاز تا امروز