زهرا داستانی

منطقه ۲۱ تهران قرار است صاحب «شهر موزه صنعت» شود. شهرداری تهران برای این کار داوطلب شده و برای تحقق این امر ردیفی در بودجه‌ ۱۴۰۰ در نظر گرفته است.

بیش از نیم قرن است که از تأسیس اولین موزه‌های صنعت در کشورهای صنعتی می‌گذرد. موزه‌هایی که در آن‌ها از تجهیزات و ماشین‌های صنعتی نگهداری می‌شود و تاریخ شکل‌گیری صنایع در کشورهای صنعتی را روایت می‌کند. هوافضا، خودرو، انرژی، نساجی، لوازم الکترونیکی و فلزکاری از جمله صنایعی هستند که موزه‌هایی با محوریت تاریخ شکل‌گیری آن‌ها در کشورهای غربی شکل گرفته است.‌ اما در ایران چند دهه‌ای بیش نیست که موزه‌های تاریخ و صنعت بر پا شده‌اند و متولیان صنعت در کشور به اهمیت حفظ میراث صنایع پی‌برده‌اند. از همین‌رو است که شمار موزه‌های صنعت در ایران به تعداد انگشتان دست می‌رسد. اتفاقی که محصول تغییر رویکرد مسئولان به میراث به جای مانده از صنایع در ایران است.

تا پیش از این به غیر از تخریب، تغییر کاربری کارخانه‌ها و فضاهای مرتبط با صنایع تنها رویکرد مسئولان در ایران بود. رویکردی که سبب شد کارخانه نساجی کرمان به کتابخانه، کارخانه اقبال یزد به پارک علم و فناوری، کشتارگاه تهران به فرهنگسرای بهمن و کارخانه چرم خسروی تبریز به دانشگاه تغییر کاربری دهد. هرچند بعضی از این تغییر کاربری‌ها به فعالیت فرهنگی تأثیرگذاری ختم شده اما بعضی از این مراکز به عنوان موزه می‌توانستند تاریخ یک دوره را به آیندگان منتقل کنند و فعالیت‌های فرهنگی که در آن مکان‌ها جریان پیدا کرد می‌توانست از صفر در نقاط دیگری دنبال شود.

شماری از موزه‌های صنعتی برپا شده در ایران

موزه صنعت برق ایران، یکی از موزه‌هایی صنعتی کشور است که سال ۱۳۷۴ در مکان اصلی یکی از قدیمی‌ترین نیروگاه‌های کشور واقع در خیابان پیروزی تهران ساخته شده است. در این موزه اشیا و اسناد قدیمی مربوط به صنعت برق از حدود ۱۲۰ سال پیش تاکنون به نمایش درآمده است.

از دیگر موزه‌های صنعتی در ایران موزه نفت است. علیرغم آنکه بسیاری از وقایع تاریخی در ایران به صنعت نفت گره خورده است اما از زمان تأسیس موزه نفت در کشور زمان زیادی نمی‌گذرد. موزه صنعت نفت ایران با حکم بیژن زنگنه، وزیر نفت در ۲۲ دی ۱۳۹۲ تأسیس شد و قرار بر این شد تا زمینه احداث موزه‌های صنعت نفت در شهرهایی که خواستگاه نفت در ایران بوده‌اند فراهم شود. شهرهایی چون مسجد سلیمان، آبادان و کرمانشاه. علاوه بر این‌ها ساخت موزه فناوری صنعت نفت در تهران نیز در دستور کار قرار گرفت؛ اما بعد از ۷ سال از دستور وزیر نفت برای تأسیس این موزه‌ها تنها دفتر موزه‌ها و اسناد صنعت نفت در تهران فعالیت خود را آغاز کرده و از آثار، اشیاء و مستندات باقی مانده از دوران مختلف و حضور اتباع بیگانه تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن تا زمان حال نگهداری می‌کند.

از دیگر موزه‌های صنعتی در ایران می‌توان به موزه کارخانه سیمان ری اشاره کرد. کارخانه‌ای که پس از ۲۵ سال تعطیلی در سال ۹۹ با حکم شهردار تهران به موزه و مکانی با محوریت فعالیت‌های فرهنگی بدل شد. کارخانه‌ای که تا پیش از تصویربرداری سریال پایتخت در آن بخش فراموش شده از تاریخ تهران بود.

منطقه ۲۱ در انتظار موزه صنایع

منطقه ۲۱ در غرب تهران محل استقرار بسیاری از صنایع است. از کارخانه‌های داروسازی گرفته تا چندین کارخانه خودروسازی چون سایپا، ایران خودرو، مزدا، نیسان. اگرچه قرار گرفتن این منطقه در ورودی جنوب غربی تهران سبب شده تا جمعیت زیادی روزانه از شهریار، رباط کریم، ملارد، شهر قدس، کرج و حتی قزوین برای خرید و کار از منطقه ۲۲ عبور کنند اما جاذبه‌ای برای نگه‌داشتن آن‌ها وجود ندارد. رضا رجب زاده، شهردار منطقه ۲۱ معتقد است: «اگر برنامه‌ای برای آن نداشته باشیم این ورود می‌تواند تبدیل به تهدیدی شود که آلودگی هوا، ترافیک و تخریب منابع را در پی دارد.»

اما به گفته او، منطقه ۲۱ منطقه‌ای استراتژیک و مهمی است که می‌تواند نقش قابل توجهی را در جغرافیای شهر تهران ایفا کند. شهردار منطقه ۲۲ گفته است: «این منطقه پتانسیل گردشگری را با توجه به حجم جمعیت عبوری دارد. از آنجا که شهرهای مجاور منطقه ۲۱ به جز پارک‌ها و تفرجگاه‌های محلی ظرفیت گردشگری خارق‌العاده‌ای ندارند با تعریف و ایجاد پروژه‌های فرامنطقه‌ای می‌توان این منطقه را به مقصد سفر تبدیل کرد و باید به این مسئله به صورت جدی پرداخته شود.»

«شهر موزه صنعت» مشارکتی ساخته می‌شود

رجب زاده با اشاره به استقرار صنایع در این منطقه گفته است: «بخشی از انقلاب صنعتی از این منطقه شروع شده و کارخانه‌هایی در این منطقه وجود دارد که متعلق به دهه ۲۰ است و نشان می‌دهد که صنعت قدیمی می‌تواند به عنوان عنصری هویتمند قلمداد شود.» نخستین ماشین تولید بیسکویت، کیک و شکلات و نخستین ماشین تولید الکترود جوشکاری بخشی از تاریخ به جای مانده از تاریخ صنایع در منطقه ۲۱ است.

حالا با وجود این پتانسیل‌ها در منطقه شهرداری از کلید زدن پروژه‌ای به نام «شهر موزه صنعت» در منطقه ۲۱ خبر داده است. شهردار منطقه گفته: «ردیفی برای انجام پروژه شهر موزه صنعت در بودجه ۱۴۰۰ تعریف شده است.» او گفته: «برای اجرای پروژه شهر موزه صنعت، بوستانی در نظر گرفته شده است.» به گفته شهردار منطقه، این پروژه با مشارکت صنایع و شهرداری اجرا خواهد شد.