زهرا داستانی

گشت و گذار میان بساطی‌های خیابان انقلاب و زیر و رو کردن کتاب‌های دست دوم همیشه برای کتاب‌خوان‌ها لذت‌بخش است، حتی اگر کتاب به دردبخوری در بساط دست‌فروشان نباشد. با این حال ورق زدن کتاب‌های رنگ و رو باخته‌، یافتن یک کتاب قدیمی یا کمیاب از یک نویسنده خوش‌نام که سال‌هاست چاپ نمی‌شود، می‌تواند این لذت را به هیجان‌ بدل کند. هیجانی که بسیاری از شهرهای دنیا از آن برای توسعه گردشگری خود بهره می‌برند. تهران از جمله شهرهایی است که ظرفیت خوبی برای توسعه گردشگری کتاب‌فروشی (bookstore‌ tourism) دارد. می‌توان گفت که تهران از جمله شهرهایی است که جاذبه‌های گردشگری بسیاری دارد که به کتاب و کتاب‌خوانی مربوط می‌شود. محبوب‌ترین و در دسترس‌ترین ‌‌آن خیابان انقلاب و راسته کتاب‌فروشی‌های این خیابان است. محلی که به گذر کتاب در تهران معروف است و بسیاری بی آنکه خود بدانند گردشگر کتاب در این خیابان می‌‌شوند و البته هستند شهروندانی که قدم زدن در این راسته را به عنوان یک گردش انتخاب می‌کنند.

باغی برای کتاب

اگر از راسته کتاب‌فروشی‌های انقلاب بگذریم، شهر کتاب‌ها از مقاصد گردشگری در تهران هستند که برخی به صورت مستقل و برخی نیز به دست نهادهای دولتی تأسیس شده‌اند. شهر کتاب‌ها تغییر زیادی در سلیقه خرید و گردشگری کتاب ایجاد کردند. در کنار فضای بزرگ، هم انواع و اقسام کتاب‌های بزرگسالان را دارند و هم اسباب‌بازی‌های فکری و کتاب‌های کودک. در کل توانسته‌اند نقش مؤثری در تشویق و ترغیب افراد به کتاب‌ خواندن ایفا کنند. این نقش تا آنجا پر رنگ بوده که متولیان کتاب در ایران سعی کردند با شبیه‌سازی این شهر کتاب‌ها در ابعاد وسیع‌تر شرایط بهتری را برای کتاب‌خوان‌ها فراهم کنند. از همین رو باغ کتاب تهران ساخته شد. باغ کتابی که در جوارش سایر مکان‌های تفریحی و فرهنگی از جمله سینما و محل بازی کودکان نیز ساخته شده است. نمایشگاه دائمی کتاب تهران از رویدادهای وابسته به گردشگری کتاب در پایتخت است. اگرچه این رویدادها و این مکان‌های وابسته به کتاب در سال‌های اخیر توانسته‌اند به افزایش مخاطبان کتاب کمک کنند اما به صورت کاملاً هدفمند در راستای گسترش و توسعه گردشگری کتاب‌فروشی در تهران دنبال نشده‌اند. شاید بتوان گفت گردشگری کتاب تاکنون به عنوان یک ایده گردشگری جدی گرفته نشده است.

گردشگری کتاب‌فروشی چیست؟

اما گردشگری کتاب‌فروشی چیست؟ در این مدل گردشگری کتاب‌فروشی به یک مرکز اجتماعی تبدیل می‌‌شود. گردشگری فرهنگی یک صنعت رو به رشد در جهان است که کتاب‌فروشی‌ها می‌توانند از آن به نفع خود استفاده کنند. گردشگری کتاب‌فروشی نوعی گردشگری فرهنگی است که کتاب‌فروشی‌های مستقل را به عنوان مقصد گردش گروهی در نظر می‌گیرد.

 این کار به عنوان یک تلاش مردمی برای حمایت از کتاب‌فروشی‌های محلی در جهان آغاز شده است. کتاب‌فروشی‌هایی که در تلاش‌اند تا با کتاب‌فروشی‌های بزرگ زنجیره‌ای و فروشگاه‌های سفارش آنلاین کتاب رقابت کنند. آن‌هایی که کتاب‌گردی را تبلیغ می‌کنند، مدارس، کتابخانه‌ها، حلقه‌های مطالعه را تشویق می‌کنند تا سفرهای ادبی به شهرهایی ترتیب دهند که دارای مراکز یا کتاب‌فروشی‌های مستقل باشند.

آمریکا یکی از کشورهایی است که در گردشگری کتاب‌فروشی بسیار فعال است. گروه‌های مختلف در سراسر ایالات متحده سفرها و گشت و گذارهایی را با اتوبوس‌های اجاره‌ای انجام می‌دهند که اغلب با امضای کتاب، تورهای منسجم و بازدید از سایت‌های تاریخی همراه است. آن‌ها همچنین کتاب‌فروشی‌های محلی را برای رونق این گردشگری به عنوان یک ابزار توسعه اقتصادی، تشویق می‌کنند. رونق خرده‌فروشان محلی، رستوران‌ها و کافه‌ها و شرکت‌های اتوبوسرانی از دیگر مزایای این گردشگری به شمار می‌آید.

شهرهایی که در گردشگری کتاب‌فروشی سرآمدند

نام نزدیک به ۴۰ شهر را در لیست شهرهای برخوردار از توریسم کتاب در جهان دیده می‌شود. این شهرها که به «شهرهای کتاب» معروف‌اند از آمار بالای کتاب و کتاب‌فروشی‌های آنتیک برخوردارند. فروشگاه‌های کتاب و جشنواره‌های ادبی در این شهرها گردشگران کتاب را به خود جذب می‌کنند. تعدادی از این شهرهای کتاب عضو سازمان بین‌المللی شهر کتاب‌ها هستند. شهر کتاب جینبوچو در توکیو ژاپن از قدیمی‌‌های این شهر کتاب‌ها است که نزدیک به سال ۱۸۸۰ ساخته شده است. هیلو وای در ولز که سال ۱۹۶۱ ساخته شده یکی دیگر از شهر کتاب‌های قدیمی است. جالب است که بدانید شهر کتاب بیلار در مهاراشترای هند جدیدترین شهر کتابی است که در این لیست حضور دارد. این شهر کتاب در سال ۲۰۱۷ ساخته شده است.

جای خالی تهران

اما تهران با بیش از ۲۰۰ سال قدمتش سهمی در این گردشگری ندارد. با وجود تاریخچه ۱۰۰ ساله چاپ و نشر در این شهر، وجود موزه‌های مرتبط با این صنعت، کتاب‌فروشی‌های خصوصی قدیمی، شهرهای کتاب‌‌ها و رویدادهایی که در این حوزه‌ها برپا می‌شوند گام جدی و درخور توجهی در این راستا برداشته نشده است. گردشگری‌ای که شاید بتواند کتاب‌فروشی‌های محلی را از مرگ نجات دهد و به حفظ و بقای آن‌ها کمک کند.