تهران منهای ماشین

شروین راد

تصویر شهر تهران بدون حضور خودروها، به ویژه خودروهای شخصی تک‌سرنشین، شاید تصویر رویایی‌ای باشد. سالهاست که دنیای مدرن حق انسان‌ها از شهر را کم و کمتر کرده است و حالا خودروها و ماشین‌ها صاحبان اصلی شهرها شده‌اند. اما رویای شهری بدون حضور خودروها حالا در بسیاری از کشورها هر روز بیشتر و بیشتر مورد بررسی قرار می‌گیرد تا شهرها آماده برگشتن به صاحبان اصلی خود شوند. شاید اولین قدم اختصاص روزی به نام روز جهانی بدون خودرو باشد.

از طبیعت تا انسان

حضور خودروها در شهر شاید در ابتدا با مسائل محیط زیستی و مشکلاتی که برای کره زمین دارند، مورد توجه قرار گرفت اما حالا موضوع فراتر از این رفته و حق انسان‌ها بر شهر نیز مورد توجه قرار گرفته است. اینکه خودروها حق شهروندان بر شهر را محدود کرده‌اند حالا مورد توجه جوامع قرار گرفته است. خودروهایی که زمانی با سرعت بر شهرها سلطنت می‌کردند حالا مورد اتهام‌های مختلفی هستند، از تخریب محیط زیست با افزایش آلودگی تا تضییع حق شهروندان بر شهرشان.

حالا همه در پی پایان دادن سلطنت خودروها بر شهر هستند. برخی شهروندان که از آلودگی هوا و آلودگی صوتی خودروها نگران هستند حتی از توقف‌ها طولانی مدت پشت چراغ قرمزهای چهارراه‌ها نیز شکایت می‌کنند و به الویت نداشتن حق شهروندان در شهر معترض هستند. گام‌ها برای محدود کردن خودروها در شهر برداشته شده و حالا آغاز راه تازه‌ای برای شهرهاست. شهرهایی که زمانی با گسترش خیابان‌های ماشین‌رو توسعه پیدا می‌کردند حالا به فکر اهمیت دادن به شهروندان و حمل و نقل پاک هستند.

روز جهانی بدون خودرو از کجا آمد

روزهای بدون خودرو با بحران جهانی نفت در دهه ۷۰ میلادی آغاز شد. با این حال چند دهه طول کشید تا بعد از تاریخ‌های مختلف، یک روز در سال به عنوان روز جهانی بدون خودرو انتخاب شود. اولین کمپین ملی در سال ۱۹۹۷ در بریتانیا، توسط انجمن حمل و نقل محیط زیست افتتاح و در فرانسه در سال ۱۹۹۸ با شعار «من، بدون ماشین در شهر» دنبال و در سال ۲۰۰۰ به عنوان یک ابتکار عمل، توسط کمیسیون اروپا در سراسر اروپا به رسمیت شناخته شد. در همان سال کمیسیون اروپا، این برنامه را از یک روز به یک هفته، گسترش داد.

شهردار بوگوتا پایتخت كلمبيا در فوريه سال دو هزار میلادی موفق شد با اجراي روز بدون خودرو به مدت ١٣ ساعت، ٨٥٠ هزار خودرو شخصي را در خانه‌ها نگه دارد و صاحبان آنها را به استفاده از راه‌هاي جایگزین براي تردد تشويق كند. به همین دلیل بوگوتا در ماه ژوئن ٢٠٠٠ جايزه معتبر چالش محيط‌زيستي استكهلم را دریافت کرد. اکنون ۵۴ کشور و ۲۸۰۰ شهر از سراسر جهان در راستای برنامه ریزی جهت کاهش آلودگی هوا و ترغیب شهروندان به استفاده از حمل و نقل پاک به این کمپین پیوسته اند. بسیاری از شهرهای جهان در حال حاضر مناطق مختلف شهری به ویژه برای مناطق مرکزی محدودیت جدی ورود خودرو وضع کرده‌اند تا در برخی از نقاط شهر الویت را به انسان‌ها داده و از آسیب‌های حضور خودروها بکاهند.

روز بدون خودرو در تهران

تهران از سال گذشته به کمپین روز جهانی خودرو پیوسته است. شهری که روزانه با مشکل ترافیک و حضور بی‌رویه خودروهای تک‌سرنشین در سطح شهر روبرو است، حالا تلاش می‌کند تا برای کمتر کردن حضور خودروهای شخصی در شهر تلاش کند تا هم از آسیب‌های زیست محیطی حضور خودروها در شهر کم کند و هم الویت حق شهروندان بر شهر را پاس بدارد. سال گذشته دپارتمان حمل‌ونقل کمیسیون اروپا در نامه‌ای از شهردار تهران به دلیل پیوستن به کمپین روز جهانی بدون خودرو تشکر کرد و خواست این رویداد جای ثابتی در تقویم شهری داشته باشد. امسال تهران برای روز جهانی خودرو برنامه‌های مختلفی را در نظر گرفته است.

تهران را رکاب بزن

ترویج دوچرخه سواری و ایجاد مسیرهای پیاده روی و دوچرخه سواری در دستور کار مدیریت جدید شهر تهران است. امسال همزمان با روز خودرو در هر منطقه شهری تهران خیابانی انتخاب شده تا به طور نمادین به مدت ۲ ساعت تردد خودروها در آن متوقف شود تا یادآور حقوق شهروندان بر شهرشان باشد. براساس برنامه ریزی‌های صورت گرفته خیابان خندان در منطقه یک، بلوار زمین در منطقه ۲ ، خیابان کوشا در منطقه ۳ ، خیابان توحید محدوده خیابان استقلال تا شهرک پارس در منطقه ۴، بلوار آشوری در منطقه ۵، خیابان حجاب در منطقه ۶، خیابان سهرودی مسیر جنوب به شمال حدفاصل خیابان توحید تا قندی در منطقه ۷،  خیابان دکتر آیت در منطقه ۸، بلوار جی در منطقه ۹، خیابان شهید بنکدار در منطقه ۱۰، خیابان کاشان در منطقه ۱۱، پیاده راه هفده شهریور در منطقه ۱۲، معبر فرعی ۸.۴۱ در منطقه ۱۳، خیابان شهید شیخ سفلا در منطقه ۱۴، خیابان شهید بقایی در منطقه ۱۵، خیابان ۲۱ متری بعثت در منطقه ۱۶، خیابان شهیدان متین در منطقه ۱۷، میدان معلم در منطقه ۱۸، درب ورودی شماره یک بوستان ولایت در منطقه ۱۹، بلوار شهید مدرس در منطقه ۲۰، بلوار اصلی تهرانسر در منطقه ۲۱ و بلوار معیاد تا میدان دریاچه در منطقه ۲۲ خیابان‌های بدون خودرو تهران تعیین شده‌اند.

از سوی دیگر تهران در حال حاضر حدود ۱۷۰ کیلومتر مسیر مخصوص دوچرخه سواری دارد و مدیریت شهری در تلاش است تا طول این مسیر را به ۵۰۰ کیلومتر برساند. رسیدن به تهرانی بدون خودروهای اضافی هرچند رویای دست نیافتنی‌ای به نظر می‌رسد اما فرهنگ‌سازی در استفاده از حمل و نقل عمومی، استفاده از دوچرخه، گسترش مسیرهای دوچرخه سواری در سطح شهر و ایجاد پیاده‌ راه اتفاقی است که تهران در مسیر استفاده کمتر از خودرو قرار داده است.