احسان رستمی‌پور

همه‌گیری وبا در دوره قاجار پای ثابت قتل عام مردم تهران بود. کمبود امکانات بهداشتی و فرهنگ عمومی اجازه کنترل همه گیری را نمی داد. گاهی خانواده سلطنتی و رجال برای جلوگیری از ابتلا به خارج از تهران می‌رفتند. زمانی که وبا از کشته، پشته می‌ساخت کمتر مقام دولتی‌ای به درد مردم رسیدگی می‌کرد. سال ۱۲۷۲ شمسی که وبا نفس تهران را گرفته بود، میرزا عیسی وزیر دولتمردی بود که پای تهران و مردمش ایستاد و با مرگش زمینه ساز ساخت یک بیمارستان شد.

وبایی که جان گرفت

میرزا عیسی وزیر معروف به عیسی خان وزیر در همه‌گیری وبا شهر تهران را ترک نکرد. در تاریخچه پلیس تهران‌ نوشته شده: «بعد از نظم‌الدوله، میرزا عیسی‌خان، وزیر رئیس نظمیه تهران شد و بر عده‌ای از افسران ارشد و رصد‌باشی و داروغه و سایر عواملی که آسایش و امنیت شهر را تأمین می‌کردند و با متخلفان در مبارزه بودند ریاست داشت. گفته شده وی وظایف خود را به دقت انجام می‌داد و در اجرای دستورات مقامات بالا بسیار جدی بود.»

در حالی که کشته‌های وبا در گورهای دسته جمعی و بدون هرگونه آدابی دفن می‌شدند او ایستاد تا اجساد با آداب کامل و با غسل و کفن دفن شوند. عیسی خان خود نیز بر امور نظارت داشت و همین باعث شد که به وبا مبتلا شود و جانش را از دست بدهد. عیسی‌خان آن زمان مسجد و مدرسه‌ای برای شیخ هادی نجم آبادی ساخته بود و که حالا به مسجد و مدرسه عیسی خان وزیر معروف و مقبره‌اش در آنجا قرار دارد. او که درد وبای تهران را دیده بود، در هنگام مرگ با بیماری وبا به شیخ هادی وصیت کرد که با ثلث دارایی اش یک بیمارستان در تهران ساخته شود. بیمارستانی که وزیری نام گرفت.

تاریخ یک بیمارستان

عیسی خان از شیخ هادی خواسته بود که قرض بانکش داده و از ثلث اموالش بیمارستانی ساخته شود. با این وجود مسئله فروش اموال و اختلافات ورثه کار ساخت این بیمارستان را ۵ سالی عقب انداخت. شیخ هادی در سال ۱۲۷۷ شمسی با اعتبار شخصی خود و استقراض، چهار دیوار و بناهای جنوبی مریضخانه را ساخت. در سال ۱۲۷۸ بالاخره ورثه مجبور شدند هر یک، سهم خود از ثلث داریی‌های عیسی خان  را بپردازند و بنای مرکزی بیمارستان ساخته شد. حدود یک سال بعد ۱۰ تختخواب آهنی با لوازم، به اقتضای همان زمان تهیه و پذیرش مریض آغاز شد. به مدت دو سال، ١٠ مریض که در ماه ١٠٠٠ریال مخارج داشت بستری و درمان می‌شدند.

در کتیبه ای که بر سردر مریضخانه نصب شده، آمده است که: «مریضخانه ملتی که حسب‌الوصیه مرحوم مبرور میرزا عیسی وزیرالحسینی طاب ثراه مرحوم علیین‌مکان، آقای حاج شیخ هادی مجتهد نجم‌آبادی اعلی‌الله مقامه از ثلث آن مرحوم بنیاد فرموده‌اند و ابتدای بازشدن در غره شهر رمضان سنه ۱۳۱۸ قمری» هزینه بیمارستان در هر ماه، حدود یکهزار ریال بود که از محل درآمد یک قنات در نزدیک اشتهارد کرج، به‌نام صحت‌آباد و یک یخچال، نزدیک دروازه ری تامین می‌شد. مریضخانه تا اواخر سال ۱۲۸۱ قمری دارای ١٠ تختخواب بود و تحت نظر نجم‌آبادی اداره میشد. به همین علت به درمانگاه نجم‌آبادی نیز معروف بود. در آن زمان، قسمت طبی، تحت نظر دکتر سید ابوتراب و قسمت جراحی زیر نظر دکتر ولف آلمانی اداره می‌شد.

افول یک میراث

بیمارستان وزیری با شروع دوره پهلوی چند دست چرخید. حتی زمانی نجم‌آبادی از دخالت در آن منع شد. در سال ۱۳۵۵ وزارت بهداری وقت بخشی از آن برای ساخت بیمارستان دیگری تخریب کرد. در حال حاضر نیز از این بخش بیمارستان زمین خالی بزرگی باقی مانده است. از بنای اصلی بیمارستان وزیر نیز تنها یک سردر و چند اتاق باقی مانده است. این بخش باقی مانده از بیمارستان وزیری سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. در سالهای اخیر چندبار خبر ساخت یک مرکز بهداشتی جدید در زمین خالی باقی مانده و الحاق آن به بنای تاریخی مطرح شده که تاکنون بی نتیجه مانده است.