احسان رستمی پور

کرونا جنبه‌ها مختلفی از زیست بشر را تحت تأثیر قرار داده است. با آغاز کرونا خانه‌نشینی بشر گویی فرصتی برای تنفس زمین بود. جمعی از مردم در خانه‌ها مشغول پختن کیک و پیتزا شدند، خیابان‌ها خلوت، آسمان آبی و بسیاری از صنایع آلاینده به جبر روزگار یا تعطیل یا با ظرفیت کمتری فعالیت می‌کردند. بسیاری این دوره را فرصتی برای محیط زیست می‌دانستند تا نفسی تازه و کمتر با آلاینده‌هایی که بشر هر روز واردش می‌کند، دست و پنجه نرم کند؛ اما شرایط در دوره کرونا تغییر کرد، حالا که دیگر خبری از کیک و پیتزا پزی قرنطیه‌نشین‌ها نیست، محیط زیست با چالش‌های کرونا هم روبرو شده است.

نسل جدید زباله‌ها

این روزها اگر در خیابان‌ها و کوچه‌های تهران نگاهی به اطراف بیندازید، ده‌ها ماسک و دستکش بهداشتی رها شده در سطح شهر می‌بینید. کرونا بشر را مجبور به استفاده از پوشش جدید کرده است. ماسک و دستکش این روزها موارد الزامی برای پوشش خارج از خانه است؛ اما انباشت زباله‌های تولید شده از ماسک‌ها و دستکش‌ها در طبیعت حالا در حال تبدیل شدن به معضل است. دیگر در شبکه‌های اجتماعی خبری از فیلم‌هایی جانوران حیات وحش را در شهر‌های خالی از انسان نشان می‌داد، نیست. حالا در ماه‌های اخیر تصاویر زیادی از رها شدن ماسک‌ها در بسترهای طبیعی زمین منتشر شده است. ماسک‌هایی که گاهی در زندگی جانوران اخلال نیز ایجاد کرده و باعث گرفتاری و حتی مرگ آن‌ها شده است. این روزها تصاویر زیادی از گرفتار شدن و مرگ حیوانات در ماسک‌ها و دستکش‌های رها شده در طبیعت منتشر می‌شود. آن روی دیگر کرونا در محیط زیست خودش را نشان داده است.

هر چند هنوز بسیاری معتقدند کاهش فعالیت‌های تولیدی هم‌زمان با کرونا به سود محیط زیست بوده است اما جنبه دیگری از این همه‌گیری حالا گریبان محیط زیست را گرفته است. استفاده مدام و روزمره از ماسک و دستکش همچنان در حال افزایش است و شهروندان از بیم ابتلا به کرونا نسبت به زباله این دستکش‌ها و ماسک‌‌ها دقتی ندارد. پیش از این نیز طرح‌های ضدعفونی کردن عمومی شهرها با چالش دفع مواد شیمیایی روبرو بود و برخی کارشناسان استفاده گسترده از مواد ضد عفونی را برای مصارف گسترده شهری عاملی اثرگذار بر محیط زیست می‌دانستند.

خسته از قرنطینه به سفر می‌روند

اما طبیعت از سوی دیگر هم در خطر بحران کروناست. ابتدا به دلیل همه‌گیری به طور قابل ملاحظه‌ای از سفرهای بین شهری و سفرهای تفریحی به شهرهای دیگر کاسته شد اما حالا طبیعت جور سفرهای تفریحی را بیشتر می‌کشد. در ماه‌های اخیر و با ادامه پیدا کردن همه‌گیری کرونا و بیشتر شدن نیاز به سفر، حجم سفرهای طبیعت‌گردی افزایش پیدا کرده است. سفرهایی که گاه به طور غیر مسئولانه فشاری مضاعف بر طبیعت وارد می‌کنند. از سوی دیگر پیش‌بینی‌ها از درخواست بالای سفر پس از فروکش کردن همه‌گیری حکایت دارد. اتفاقی که می‌تواند موج‌های سهمگین گردشگران را به نقاط مختلف جهان بفرستند و بازنده این هجوم مناطق طبیعی و طبیعت کره زمین خواهد بود.

یک پسماند جدید

حالا شهرهای مختلف جهان درگیر پسماندهای کرونایی هستند. پسماندهایی که شهروندان از ترس ابتلا به کرونا در هر جای ممکنی رها می‌کنند و حضور این ماسک‌ها و دستکش‌های غیر قابل تجزیه تا سال‌ها روی محیط زیست شهرها تأثیر خواهد داشت. از سوی دیگر مصرف آب و شوینده‌ها و مواد ضدعفونی کننده نیز افزایش پیدا کرده و همچنین ترس همه‌گیر باعث استفاده بیشتر از کیسه‌های پلاستیکی در خریدهای روزانه نیز شده است. مدیریت شهری حالا نیازمند برنامه‌های مشخص برای جمع‌آوری زباله‌های بهداشتی در سطح شهر است. زباله‌هایی که مانند زباله‌های بیمارستان در محل مشخصی قرار ندارند و دفع آن‌ها با پروتکل‌های مشخص نیست. از سویی مدیریت شهرها نگران ابتلای کارمندان خود در امر نظافت شهرها نیز هستند. در این شرایط تنها شهروندان باید همان‌طور که استفاده از ماسک و دستکش بهداشتی را برای جلوگیری از ابتلا به کرونا جدی می‌گیرند، با جدیت نسبت به پسماند حاصله از آن‌ها مسئول باشند. حضور زباله ماسک‌ها و دستکش‌ها در شهرهای کرونا زده ضمن اینکه نمای بصری شهرها را تغییر داده، بر معضلات محیط زیست نیز افزوده است.

 حالا پس از گذر از روزهای قرنطینه‌ که ترافیک کم و آسمان آبی، شهرها با تلنبار زباله‌های بهداشتی روبرو هستند. کرونا جدال مرگ و زندگی را از تنها خلاصه به انسان نکرده و طبیعت را به چالش کشیده است. گویا باید بپذیریم این همه‌گیری شئونات زندگی بشری را برای همیشه دستخوش تغییر کرده است.