احسان رستمی پور

ضلع شمال شرقی میدان فلسطین تهران سال‌ها مأمن یکی از زیباترین بناهای شهر بود. خانه تاریخی زند نوابی سال‌ها پس زمینه خاطره تصویری کسانی بود که از میدان فلسطین تهران و خیابان فلسطین گذر می‌کردند. بنایی که در دهه ۸۰ در فهرست آثار ملی ثبت شده بود تا برای حفظ تاریخ شهر تهران حمایت قانونی شود و برای همیشه در ضلع شمال شرقی میدان فلسطین جا خوش کند، اما سرنوشت این زیبای میدان فلسطین جور دیگری رقم خورد.

مشکلات یک قانون قدیمی

خانه زند نوابی با معماری برون‌گرا، قوس چشم‌گیر بنا، آجرچینی‌های هنرمندان و پنجره چوبی و شیشه‌های رنگی‌اش قرار بود با ثبت ملی برای همیشه تهران ماندگار باشد؛ اما سودجویی مالکان فعلی از حدود ده سال پیش پروژه مرگ این بنای تاریخی را آغاز کرد. پروژه‌ای که مدت‌هاست با طرح دعوی در دیوان عدالت اداری آغاز می‌شود و در این دیوان نیز به راحتی رأی به خروج آثار ثبتی داده می‌شود. رویه ادامه‌داری که عطف به قانون قدیمی ثبت آثار ملی در کشور می‌شود و تاکنون ده‌ها بنای ارزشمند تاریخی را به دام مرگ کشانده ولی هنوز هیچ نهادی به فکر تغییر و اصلاح این قوانین نیست. قانونی که مربوط به دوره پهلوی است و ثبت آثار تاریخی را تا پایان دوره زندیه ممکن می‌داند و بر این اساس بسیاری از آثار فاخر معماری کشور که ثبت ملی شدند را نیز می‌توان از ثبت خارج و تخریب کرد.

آنچه بر زیبای فلسطین گذشت

سال ۸۸ مالکان بنای تاریخی زند نوابی به دیوان عدالت اداری شکایت کردند تا این بنا از ثبت ملی خارج شود. دیوان عدالت اداری رأی به خروج این بنا از ثبت ملی داد و در همان سال‌ها بخشی از این بنا تخریب شد. با این وجود مشخص نیست به چه دلیل تنهای بخشی از این بنا آن زمان تخریب شد و عملیات تخریب متوقف ماند. حضور ده‌ساله این بنا با این وضعیت در کنار میدان فلسطین این امید را به وجود آورده بود که راهی برای حفظ این بنا پیدا شده است و قرار نیست زیبای میدان فلسطین هم به تیغ تخریب سودجویان گرفتار شود اما این امید واهی بود و در روزهایی که تهران برای جلوگیری از گسترش کرونا خلوت‌تر از روزهای عادی بود، بیل مکانیکی و کارگران برای تخریب خانه تاریخی زند نوابی صف کشی کردند.

روز تخریب فرا رسید

روز ۳ آذرماه بالاخره تخریبگران میراث فرهنگی تهران به خانه زند نوابی رسیدند. فعالان میراث فرهنگی از صبح دیروز صدای تخریب در این بنا را می‌شنیدند و نهادهای متولی را نسبت به آغاز تخریب این بنا مطلع کرده بودند. نهادهایی که به رأی دیوان عدالت اداری اکتفا کرده و ممنوعیت برای جلوگیری از تخریب یک بنای ارزشمند در شهر تهران ایجاد نکردند تا مالکان در حضور فعالان میراث فرهنگی و در حین تلاش‌های آن‌ها با خیال راحت به تخریبی یکی از بناهای هویتی شهر تهران اقدام کنند و به راحتی بخش عظیمی از بنای ارزشمند و تاریخی زند نوابی را با بیل مکانیکی و به سرعت تخریب کنند. هر چند پیگیری‌های فعالان در صحنه، نیروهای شهرداری تهران را در بعد از ظهر روز تخریب و در حالی که بخش زیادی از بنا از بین رفته بود به محل حادثه رساند و کار به طور موقت متوقف شده اما از زیبای شمالی میدان فلسطین در آخرین روز بخش اندک نیمه مخروبی باقی مانده است. نیمه مخروبی که برخی فعالان شهر تهران معتقدند باید به همین شکل حفظ شود تا یک بار برای همیشه درسی برای مخربان تاریخ پایتخت باشد. ایده‌ای که هر چند به آن امید نیست و بنا به تجربه موارد مشابه به‌زودی به جای بنای ارزشمند میدان فلسطین یک مجتمع اداری و تجاری ساخته خواهد شد و خاطره رهگذران خیابان فلسطین را برای همیشه مخدوش خواهد کرد.