احسان رستمی پور

انتهای یکی از فرعی‌های بن‌بست در محله عودلاجان یکی از سینمایی‌ترین خانه‌های تاریخی شهر تهران قرار دارد. خانه‌ای که راه ورودی بلند و باریکش به حیاط بارها محل قاب بستن سینماگران مختلف بوده و با وجود کمتر شناخته شدن بنا، تصاویرش در خاطره تصویری ثبت شده است.

خیابان پامنار کوچه‌ای بن‌بست به اسم موتمن الاطبا دارد. در انتهای شمالی این کوچه یک در دو لنگه کوچک رو به حیاط و عمارتی تاریخی باز می‌شود. دوستداران فیلم و سریال به محض باز شدن این در به یاد دو صحنه‌هایی از سریال شهرزاد و فیلم سینمایی خانه پدری می‌افتند. پشت در، دالان بلندی بازدیدکنندگان را به حیاط خانه راهنمایی می‌کند. تصویر حیاط با حوض آبی رنگ به عمارتی سه طبقه ختم می‌شود. یکی از معروف‌ترین عکس‌های سریال شهرزاد در کنار این حوض گرفته شده و حالا بسیاری از بازدیدکنندگان به موتمن الاطبا می‌آیند تا شبیه آن عکس را بگیرند. خانه تاریخی موتمن‌ الاطبا را حالا خیلی‌ها به خانه سریال شهرزاد می‌شناسند. این بنای تاریخی تهران در این سریال لوکیشن خانه پدری فرهاد و بخش‌های مهمی از سریال در آن فیلم‌برداری شده بود.

تلاش برای فراموشی

موتمن الاطبا اما لوکیشن یکی از جنجال برانگیزترین فیلم‌های سینمای ایران بوده است. کیانوش عیاری، فیلم خانه پدری خود را در این بنای تاریخی ساخته است. فیلمی که در آن این خانه نقش مهمی در ادوار تاریخ خود دارد. زیرزمین این خانه تاریخی نیز لوکیشن یکی از بحث برانگیزترین سکانس‌های سینمای ایران بوده است؛ اما حواشی فیلم و موضوع خانه پدری باعث شده که اهالی امروز این خانه، به این پیشینه سینمایی خانه موتمن اشاره نکنند و بر عکس‌های سریال شهرزاد تأکید داشته باشند.

موتمن الاطبا به تاریخ تهران

زین العابدین خان حکیم ملقب به موتمن الاطبا از جمله پزشکان دربار ناصرالدین شاه بود. او از افراد اهل دانش و فرهیخته و جزو فارغ التحصیلان مدرسه دارالفنون در رشته طب بوده است. در نقشه سال ۱۳۰۹ قمری که توسط مهندس عبدالغفار تهیه شده است به کوچه‌ای به عنوان «موتمن‌الاطبا» اشاره شده که مؤید این نکته است که منزل مورد اشاره در این سال برپا بوده و بنا به اظهار نوه مؤتمن‌الاطبا این خانه در حدود سال ۱۳۰۰ قمری (۱۲۶۱ شمسی) با مساحتی حدود ۸۰۰ مترمربع بنا شده است. نوه موتمن الاطبا سال‌ها پیش در مصاحبه با گفته بود: «پدربزرگ من در حدود ۱۳۰ سال پیش خانه مسکونی‌اش را همین جا و به سبک قدیمی ویران کرد و این خانه فعلی را به سبک زمان خودش ساخت. اسکلت این خانه همان اسکلت ۱۳۰ سال پیش است از نظر ظاهر تغییراتی در آن صورت گرفته اما نه چندان که فرم اصلی ساختمان عوض شده باشد. مسئولان میراث فرهنگی آمدند و چندین و چند روز خانه را مساحی و بررسی کردند و مایل بودند که آن را به ثبت برسانند اما عملی شدن این امر موکول به تقاضا و موافقت مالکان خانه بود.»

این گفته نشان از اهمیت تاریخ این بنا دارد. خانه موتمن الاطبا این روزها در دست مالکان خصوصی است. مالکانی که هر چند وقت یک بار درهای خانه را برای بازدید عموم باز می‌کنند. با وجود اینکه این بنای تاریخی کاربری مشخصی ندارد، اما حضور و باز بودن درش به روی بازدیدکنندگان آن را تبدیل به یکی از مقصدهای گردشگری در عمق بافت تاریخی عودلاجان تهران کرده است. محله‌ای که ده‌ها خانه تاریخی مشابه خانه تاریخی موتمن الاطبا دارد که پشت درهای بسته خاک می‌خورند و صدها خانه ارزشمندش نیز با خاک یکسان شده‌اند. عودلاجان تاریخی تهران با خانه‌های ارزشمندش سندی از تاریخ شهر تهران است. سندی که در دورهای مختلف مدیریت شهری مورد بی‌اعتنایی قرار گرفت و بخشی از ارزش‌های این محله تاریخی زیر تیغ لودر رفت. با این وجود معدود بناهای باقی مانده این محله با احیا شدن می‌توانند آغازی تازه برای محله تاریخی عودلاجان باشند.