زهرا داستانی

۸۶ سال پیش در چنین روزهایی از ماه دی فروغ فرخزاد در خانه‌ای انتهای کوچه «خادم آزاد» در محله امیریه تهران به دنیا آمد، محله‌ و کوچه‌ای که رد پایش در شعرهای فروغ به چشم می‌خورد اما تنها یاد و خاطره آن خانه‌ لابه‌لای گفته‌ها و صداهای ضبط شده از فروغ مانده است. خانه‌ای با حیاطی نقلی و حوضی در میانش که افتادن در آن همچنان فروغ را به یاد کودکی‌اش می‌انداخته است. حالا پس از گذشت سال‌ها از مرگ این شاعر خانه‌ای که زمانی متعلق به محمد فرخزاد، پدر فروغ بود دستخوش تغییراتی شده و تنها از آن خانه حیاط، باغچه، حوض وسط و زیرزمینش دست‌نخورده باقی مانده‌ است. خانه‌ پدری فروغ چندین بار دست به دست شده و سال ۹۷ رسانه‌ها از تخریب آن خبر دادند. خبری که سر و صدای بسیاری در رسانه‌های اجتماعی به راه انداخت. هرچند این جنجال‌ها به ثبت ملی خانه منجر شد اما با گذشت دو سال از ثبت ملی آن همچنان این خانه در بلاتکیلفی به سر می‌برد.

سال ۹۵ بود که خانه فروغ فرخزاد در خیابان دروس تخریب شد و جایش را یک بنای نوساز گرفت. مدیر وقت میراث فرهنگی تهران آن زمان درباره تخریب خانه فروغ گفت که «نمی‌شود خانه هر کسی را که دو روز در آن زندگی کرده ثبت ملی کرد». اگرچه در آن زمان صدای اعتراض میراث دوستان نتوانست خانه فروغ فرخزاد را از تخریب نجات دهد اما دو سال بعد، همین تلاش‌ها توانست سایه تخریب را از سر خانه پدری او در محله امیریه بردارد.

 سال ۹۷ بود که خبری از تخریب خانه پدری فروغ فرخزاد به گوش رسید. خبر این بود: «پس از مرگ آخرین مالک و رسیدن خانه به وراث، خانه پدری فروغ قرار است تخریب شود و شهرداری مجوز آن را صادر کرده است.» هرچند محمد شهر آبادی، شهردار وقت منطقه ۱۱ کمی بعد صدور مجوز برای تخریب خانه را رد کرد و تنها از درخواست مالک فعلی برای تخریب و نوسازی ملک خبر داد. او گفته بود: «در حال حاضر برای این ملک پرونده‌ای تشکیل شده اما موضوع از لحاظ اداری و بررسی‌های لازم در حال پیگیری است.» شهردار وقت منطقه ۱۱ در آن زمان صدور مجوز تخریب را منوط به اظهار نظر قطعی سازمان میراث فرهنگی در خصوص ارزش تاریخی و فرهنگی ملک عنوان کرد.

تلاش‌های مجازی برای ثبت یک خانه در خاطرات تهران

خبر تخریب خانه پدری فروغ واکنش‌های بسیاری در شبکه‌های مجازی به همراه داشت. فعالان، دوست‌داران میراث فرهنگی و حتی دانشجویان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران خواستار ثبت ملی این خانه شدند و از سازمان میراث فرهنگی استان تهران خواستند که همچون خانه نیما یوشیج، خانه پدری فروغ را از خطر تخریب نجات دهد.

موج اعتراض‌ها از تخریب این خانه سبب شد تا وراث خانه خبر از رضایتشان برای واگذاری خانه دهند. شهرام نوروزی، یکی از وراث به سایت خبری چمدان گفته بود: «ما آماده تخریب بنا هستیم. اگر نهادی یا فردی قصد حفظ این بنا را داشته باشد، آماده واگذاری بنا به آن‌ها هستیم.»

خانه پدری فروغ ثبت ملی شد

پس از کش و قوس‌های فراوان بر سر صدور مجوز تخریب خانه پدری فروغ، فرهاد نظری، سخنگوی شورای شهر تهران از نتیجه دادن پیگیری‌های برای ثبت خانه پدری فروغ خبر داد. او گفت: «خانه پدری فروغ فرخزاد با شماره ۳۲۱۰۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و لوح ثبتی این خانه نیز پس از تأییدیه‌های نهایی از طریق مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و فرهنگی سازمان میراث فرهنگی به استان تهران ابلاغ و در سر در خانه نصب می‌شود.»

خانه دیگر آن خانه سابق نیست

مهرداد فرخزاد، برادر کوچک‌تر فروغ مهرماه ۹۷ در واکنش به ثبت ملی خانه پدری‌اش گفت: «من بیست و چند سال در این خانه زندگی کردم و خاطرات زیادی از آنجا دارم. خیلی وقت‌ها وقتی به جنوب شهر می‌روم ساعت‌ها با حسرت به این خانه نگاه می‌کنم. امیدوارم این خانه مالک شخصی نداشته باشد و موزه شود و من به آنجا بروم؛ هرچند بارها به این خانه رفته‌ام و صاحبانش از من پذیرایی کرده‌اند. چند سال پیش دو فیلم‌ساز از آلمان آمده بودند و با هم رفتیم به آنجا و من رفتم داخلش، دیگر آن خانه سابق نیست. داخلش خیلی تغییر کرده و تنها کسی که الآن می‌تواند این تغییرات را بگوید من هستم. چون تنها من مانده‌ام و بقیه نیستند.» مهرداد فرخزاد ۲ ماه بعد از این اظهارات درگذشت.

بازگشت خانه پدری فروغ به حال و هوای روزهایی گذشته

اگرچه خانه پدری فروغ از تخریب نجات یافت اما گزارش‌های منتشر شده از رسانه‌ها حکایت از آن داشت که خانه پدری فروغ دیگر آن خانه روزگار کودکی فروغ نیست. به جز حوض، حیاط و زیر زمین خانه، باقی قسمت‌های خانه دستخوش تغییرات شده‌اند، حتی اتاق فروغ که حالا تبدیل به آشپزخانه شده است؛ اما آن طور که فرهاد نظری، عضو شورای شهر در آن زمان گفته است این خانه به روزهای گذشته‌ای که فروغ در آن زندگی می‌کرده باز خواهد گشت. او گفته: «با توجه به برخی الحاقات که طی سال‌های گذشته توسط مالک به خانه پدری فروغ افزوده شده یا تغییراتی که در نقشه ایجاد شده، تغییرات با نظر کارشناسان برداشته خواهد شد و خانه فروغ به همان حال و احوال روزهایی که فروغ زندگی می‌کرد باز خواهد گشت.» نظری با تأکید بر اینکه سعی ما حفظ حافظه تاریخی شهر است، ادامه داده: «امیدوارم این محل به زودی به خانه موزه فروغ فرخزاد تبدیل شود و مدیریت شهری نیز آمادگی هرگونه همکاری در این زمینه را دارد.»

حالا اما نزدیک به ۲ سال است که از ثبت ملی خانه پدری فروغ می‌گذرد، با این حال این خانه همچنان بلاتکلیف مانده است. در خبرها نه ردی از خریدن این خانه از سوی میراث فرهنگی تهران یا شهرداری به چشم می‌خورد و نه ردی از تخریبش.