روایتی از ایستگاه آتش‌نشانی میدان حسن‌آباد – دروازه تهران
اطفاییه شماره یک روی گورستان بنا شد
مهتاب جودکی
ضلع شمالی میدان حسن‌آباد؛ ایستگاه شماره یک آتش‌نشانی تهران. این ایستگاه را ۸۸ سال پیش روی یک گورستان کهنه بنا کردند. دم‌ودستگاه آتش‌نشانی البته قبل‌تر از آن یعنی در سال ۱۳۰۳ به گاراژ «حسینی» در سه‌راه امین‌حضور راه یافته بود که امروز اثری از آن نیست. میدان حسن‌آباد روایت‌های بسیاری در خود دارد اما حکایت اطفائیه شماره یک بلدیه، که روزگاری می‌گفتند گرمابه‌ای خوف‌ناک در آن بوده و روزگار دیگری کسانی چون میرزا رضا کرمانی، میرزا آقاخان کرمانی و میرزا کوچک‌خان جنگلی در خاکش مدفون بودند، حکایت دیگری است.
وقتی اداره اطفاییه تاسیس شد
در سال ۱۳۰۳، برای آبپاشی خیابان‌های خاکی تهران، یک ماشین آب‌پاش خریدند. فعالیت اداره اطفائیه در ابتدای خیابان چراغ‌برق آغاز شد؛ در گاراژ استیجاری حسینی و قسمتی از گاراژ غرب که شمال همان خیابان بود. ماشین آب‌پاش تنها دارایی آتش‌نشانی بود و عملا برای نشاندن آتش استفاده نمی‌شد تا اینکه آتش‌سوزی‌های بیشتری به چشم آمد. ابتدای سلطنت رضاخان بود و بلدیه در حال تغییر و تحول. خرید آن ماشین آب‌پاش، مقدمه راه‌اندازی تشکیلات مقابله با آتش‌سوزی شد. در تاریخچه‌ای که سازمان آتش‌نشانی تهران منتشرکرده، آمده است که بعدها برای خاموش‌کردن آتش‌های احتمالی به آن ماشین چند متر لوله، یک سرلوله و چند شیر اضافه کردند و اداره اطفائیه کارش را آغاز کرد.
یکی دو سال اول راه‌اندازی اداره، تهران گرفتار چند آتش‌سوزی شد و معلوم شد که تجهیزات برای اطفای آتش کافی نیست. در سال ۱۳۰۷ یک دستگاه آب‌پاش بزرگ و چهار دستگاه آب‌پاش کوچک از آلمان خریداری شد و اطفائیه سروسامانی گرفت اما کم‌کم که شهر توسعه پیدا کرد و جمعیت بیشتر شد، این تشکیلات به تنهایی از پس حریق‌ها برنمی‌آمد و نظمیه و قشون ارتش هم به کمک آمدند. اوضاع بر همین منوال بود تا سال ۱۳۱۰.
آتش‌نشانی به حسن‌آباد آمد
برای احداث ساختمانی درخور برای اداره اطفاییه و تامین بودجه آن، کریم بوذرجمهری، شهردار بلدیه پیشنهادی تقدیم مجلس کرد که تصویب شد و در سال ۱۳۱۱ اداره اطفائیه ابتدا به قسمت شرقی آسایشگاه سابق بلدیه و سپس به میدان حسن‌آباد و محل گورستان متروکه منتقل شد. گورستانی که مشهور بود بیشتر اجساد فوت‌شدگان وبای تهران در ۲۵ محرم سال ۱۳۱۰ قمری و بعضی شهدای مشروطه در آن دفن شده‌اند و اکنون محل ایستگاه شماره یک سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی است. روایت‌هایی هم درباره تبدیل غسالخانه این گورستان قدیمی، به گرمابه وجود دارد و همچنین روایت‌هایی درباره کساد شدن کار این گرمابه با زمزمه‌هایی درباره جن.
اطفائیه آتش‌نشانی شد
اواخر دهه ۲۰، دولت عده‌ای از کارکنان اطفائیه را به خارج از کشور اعزام کرد تا مهارت‌های فنی آتش‌نشانی را بیاموزند و ماموران از خارج برگشته هم کلاس‌هایی در تهران برگزار کردند. ۱۳ سال بعد از این تاریخ اطفائیه، تبدیل به اداره مرکزی آتش‌نشانی شد و سه شعبه دیگر هم در شهر برپا کردند؛ خیابان شهباز، شوش و بهار. یک سال بعد هم برای دسترسی بهتر نقاط شمالی شهر به امدادرسانی و اطفای حریق، پایگاهی در شمیران به بهره‌برداری رسید.
بعدها در ابتدای دهه ۴۰ ، گروه امداد و نجات در ایستگاه شماره یک حسن آباد ایجاد شد و ۹ سال بعد از این، وقتی که خیابان‌های تهران رفته‌رفته دچار ترافیک شدند، کادر موتورسوار مجهز به بی‌سیم هم به نیروهای آتش‌نشانی اضافه شدند تا بتوانند به موقع از خیابان‌های شلوغ بگذرند و به نقطه حادثه برسند. تحولات سازمان آتش‌نشانی در سال‌های بعد بسیار بود و علاوه بر اطفای حریق، الزامات دیگری مثل حفظ شهر‌ها از خطر سیل و دیگر مخاطرات به این نهاد سپرده شد.
بعد از پاگرفتن ایستگاه شماره یک، شمار پایگاه‌های آتش‌نشانی در نقاط مختلف شهر، سال‌به‌سال بیشتر شد؛ سال ۱۳۵۰ تعداد به هفت واحد رسید، سال ۱۳۵۳ سه واحد دیگر اضافه شد، اواخر سال ۱۳۵۵ تعداد به ۱۴ واحد رسید و ایستگاه حسن‌آباد که تا آن تاریخ به ایستگاه مرکزی معروف بود، «ایستگاه شماره یک» نامیده شد.
امروز در تهران ۱۳۰ ایستگاه آتش نشانی در هشت نقطه عملیاتی با پنج هزار و ۴۰۰ نیروی عملیاتی فعال‌اند و هزار و ۱۰۰ خودروی سبک و سنگین در اختیار دارند. داستان ایستگاه شماره یک اما با بقیه فرق می‌کند. این ایستگاه که جدا از هویت تاریخی خودش، به بنای شاخص میدان حسن‌آباد تکیه کرده، شامگاه ۲۶ تیر سال پیش شاهد یک آتش‌سوزی در همسایگی‌اش بود. آتش‌نشانان آتش را تا صبح خاموش کردند اما آن شب از ۸ گنبد تاریخی میدان حسن‌آباد، ۲ گنبد سوخت و بوی سوختگی برای همیشه در خاطره میدان حسن‌آباد و ایستگاه شماره یک ماند.
۲ مهر ۱۳۹۹ – روزنامه چندرسانه‌ای دروازه تهران
از میان خبرها: تجهیزات جدید سازمان آتش‌نشانی تهران رونمایی شد
