با رونمایی در کتابخانه ملی

شروین راد

یادمان اهداگران کتاب ساخته پرویز تناولی در محوطه کتابخانه ملی ایران رونمایی شد. این یادمان قرار است محلی برای پاسداشت نام اهداگران کتاب به کتابخانه ملی باشد. این یادمان در سه ستون به رنگ‌های سفید، سبز و قرمز طراحی شده است. بر روی این یادمان پلاک‌هایی مخصوص نام اهداگران کتاب نصب شده تا یادگار برای سپاسگزاری از فعالان عرصه اهدای کتاب باشد.

نگاهی به تاریخ کتابخانه ملی و نقش مردم

مظفر پاسدار شیرازی، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در مراسم رونمایی یادمان اهداگران کتاب با اشاره به تاریخ شکل گیری کتابخانه ملی گفت: «۱۲۳ سال پیش در روز ۱۱ آبان ۱۲۷۷ شمسی، اولین کتابخانه با اسم کتابخانه ملی در تهران افتتاح و به کتابخانه ملی معارف معروف شد. همزمان در شهرهای دیگر مانند رشت، شیراز، کرمان و تبریز هم کتابخانه افتتاح شد و کتابخانه‎های کرمان و رشت همچنان فعال هستند.»

او با اشاره به اهداف این کتابخانه گفت: «این کتابخانه با هدف ترویج کتابخوانی به راه افتاده بود اما بیش از یکسال عمر نکرد. کتابخانه ملی معارف به دلیل اختلافات تأسیس کنندگان و با ورود مظفرالدین شاه و دولتی اعلام کردن آن بسته شد. منابعی که برای این کتابخانه جمع آوری شده بود نیز به کتابخانه دارالفنون منتقل شدند.»

پاسدار شیرازی با اشاره به نقش مردم در جمع آوری کتاب در آن دوره گفت: «در سال ۱۲۸۵ و شش ماه بعد از تشکیل نخستین مجلس ملی، برای دومین بار کتابخانه‌ ملی به شکل منسجم‌تر و باز هم با مشارکت مردم افتتاح شد. اساسنامه یا نظامنامه این کتابخانه به تأیید وزیر وقت معارف رسید. ساختمان این کتابخانه ملی به صورت استیجاری در شمس العماره قرار داشت که اکنون دیگر وجود ندارد.»

از میان خبرها: یادمان اهداگران کتاب رونمایی شد

معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی کتابخانه ملی با اشاره به نقش مردم و فعالان سیاسی و فرهنگی در شکل گیری این کتابخانه گفت: «در کنار مشارکت مردم در شکل‌گیری کتابخانه ملی، روشنفکران و فعالان مشروطه هم به جهت ترویج کتابخوانی و حفظ مکتوبات ایران به این کتابخانه کمک کردند. در اسناد تاریخی آمده است که اعضای هیات مؤسس هرکدام پنج تومن به کتابخانه ملی کمک کردند. همچنین اشخاصی مانند صنیع‌الدوله، مشیرالدوله و دیگر رجال نیز به این کتابخانه کمک مالی کرده‌اند. در سند دیگری لیستی از اهدای کتاب ۶۰ نفر وجود دارد. در این لیست به نام‌هایی همچون مرحوم ملک المتکلمین و سید جمال برخورد می‌کنیم که حتی در حد یک جلد به این کتابخانه کتاب دادند.»

مظفر پاسدار شیرازی درباره تعداد کتاب‌های این کتابخانه گفت: «ظرف یکسال ۹۶۰ جلد کتاب برای کتابخانه ملی جمع‌آوری می‌شود. در لیست دیگری آمده که افراد مختلف یک دستگاه ساعت، میزتحریر، قالی بزرگ و یک عمارت مسکونی هم به کتابخانه اهدا کردند. چندی بعد وزارت معارف کتاب‌های کتابخانه دارالفنون را نیز به کتابخانه ملی منتقل می‌کنند؛ اما بعد از به توپ بسته شدن مجلس، کتابخانه ملی دوباره جمع و به وزارت معارف و ساختمان دارالفنون منتقل می‌شود.»

او با تأکید بر نقش مردم در راه اندازی این کتابخانه گفت: «در یک بازه ۱۰ تا ۱۵ ساله که این کتابخانه‌ها شکل گرفتند، هر بار مردم مشارکت کردند؛ اما از ۱۳۱۶ به بعد کتابخانه ملی افتتاح شده بستر و سازمان نظام‌مندی برای اهداگران کتاب به کتابخانه نداشتیم و تشویق و تشکلی برای این امر صورت پیدا نکرده است. به شکل دیگری از یک مقطع جامعه فراموش می‌کند وظیفه ملی برای ساختن این حافظه ملی دارد. البته که دولت وظیفه اول را دارد؛ اما این هم وظیفه دولت است که مردم را به مشارکت دعوت کرده تا پای مردم و چهره‌ها به کتابخانه ملی باز شود.»

معاون کتابخانه ملی با اشاره به تندیس یادمان اهداگران گفت: «امروز با کمک هم از تندیس یادمان اهداگران کتاب رونمایی می‌کنیم و این باید بستری باشد برای عزیزانی که به امر اهدای کتاب مبادرت می‌کنند.»

تناولی: نگاهم به مجموعه شاعرانم بود

در این مراسم پرویز تناولی که این روزها در خارج از کشور به سر می‌برد، با ارسال پیامی درباره ساخت تندیس‌ یادمان اهداگران کتاب توضیحاتی ارائه دارد. پرویز تناولی، مجسمه ساز در پیام صوتی خود با اشاره به مطرح شده ایده ساخت این یادمان گفت: «نزدیک به سه سال پیش ایده طراحی یادمانی برای اهدا کنندگان کتاب مطرح شد و من این کار رو به عنوان دین ملی خود دانستم. به این خاطر که خودم از کتابخانه ملی خیلی استفاده کردم و کتابخانه ملی یکی از مراکز مهم فرهنگی کشور و یک ذخیره ملی است.»

او درباره طراحی این یادمان گفت: «مدتی فکر کردم که چه بسازم که درخور اهدا کنندگان کتاب باشد. به این نتیجه رسیدم از هیات یکی از مجموعه شاعرانم به عنوان نماد ملی استفاده کنم. برای اینکه من بدنه برخی از شاعران را به کلمات مختلف اندود می‌کنم. از این شاعران سه تا اثر رو مدنظر گرفتم، طراحی ستون را انجام دادم و وارد مرحله اجرایی شدیم که من از کشور رفتم.»

پرویز تناولی درباره ساخت این اثر گفت: «در غیاب من خانم مونا پاد نظارت بر ساخت این یادمان را بر عهده داشتند. بر روی این یادمان کشوهایی برای اسم اهدا کنندگان کتاب طراحی شده است. همچنین در نظر گرفتم که هر یک از برج‌ها را به رنگ خاصی در بیاورم تا کتابخانه ملی بتواند در دسته‌بندی اسامی، سال‌ها یا نوع کتاب‌ها از آن استفاده کند.»

فرهنگ باقی می‌ماند

ناصر فکوهی، پژوهشگر، نویسنده و انسان شناس نیز با ارتباط تصویری در این مراسم حضور پیدا کرده بود. او درباره نصب یک المان برای اهداگران کتاب در کتابخانه ملی گفت: «مشارکت پرویز تناولی در اهدا این آلمان الگو خوبی برای این اقدامات است. باید بدانیم که فرهنگ باقی می‌ماند و ادامه پیدا می‌کند اما سیستم‌ها و نهادهای سیاسی و حکومتی هستند که تغییر می‌کنند. کافی است که نگاه کنیم به ۱۰۰ سا گذشته کشور و ببینیم که چقدر نهادها تغییر کرده‌اند اما چیزی که برجای مانده فرهنگ است. هر اندازه فرهنگ قدرتمندتر باشد، مردم می‌توانند از نهادهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بهتری برخوردار باشند.»

فکوهی در ادامه گفت: «بین عاملیت کنش‌گران اجتماعی از یکطرف و در طرف دیگر نهاد و ساختار-ساختارها که می‌توانند فرهنگی باشند یا ساختارهای شهری و سیاسی- رابطه چرخه‌ای وجود دارد و رابطه خطی نیست. این یک توهم است که بدون اینکه نهادها و ساختارهای فرهنگی را تقویت کنیم از ساختارهای سیاسی بهتری برخوردار خواهیم شد.»

او در پایان خود را نزدیک به جنبش‌های کپی لفت‌ دانست و از خطر کالایی شدن کتاب گفت.

خیرین به سمت نرم افزار بروند

رضا فرجی دانا، عضو بنیاد حامیان اسناد و کتابخانه ملی نیز در این مراسم گفت: «سیر امور عام المنفعه در ایران تغییر کرده است. این تغییر اساسی را در رویکرد خیرین برای کارهای عام المنفعه می‌توان دید. این تغییر در خارج از مرزها مدت‌هاست صورت گرفته و در ایران تازه شروع شده است.»

او در توضیح این تغییر در امور عام المنفعه گفت: «افراد خیر را به جای امور سخت افزاری باید به نرم افزاری سوق داد. در گذشته ساخت مسجد و حسینیه و همچنین در چهل سال گذشته مدرسه و ساختمان دانشگاه و کتابخانه توسط خیرین مورد توجه بوده زیرا به طور سنتی فکر می‌کنیم بنایی از ما به یادگار بماند که یادآورد وجود ماست؛ اما در دنیا استفاده از منابع مادی برای امور نرم افزاری به جای ساخت افزاری رونق دارد.»

وزیر اسبق علوم و فناوری افزود: «در دنیا کرسی پژوهشی‌ای وجود دارد که موقوفه است. در هاروارد دانشکده‌ای وجود دارد که کل فعالیت‌ها، سخت افزارها، حقوق و مزایا و غیره از موقوفه کندی است. خیرین امروز امور نرم افزاری را به رسمیت شناختن و باید در این زمینه به آن‌ها کمک کرد.»

هنرمندان میزبانان تاریخ هستند

ژاله آموزگار، پژوهشگر و زبان شناس نیز در سخنان کوتاهی با اشاره مشکلاتی که ممکن است در راه چنین فعالیت‌هایی به وجود آید، گفت: «هنرمندان میزبانان تاریخ هستند، سیاست‌مداران میهمانان تاریخ ایران هستند.»

او با اشاره به سوختن کلیسای نوتردام در فرانسه و کمک مردم برای بازسازی این کلیسا ادامه داد: «باید اعتماد جلب شود چون به محض انجام کار و راه افتادن آن، مسائل بعدی پیش خواهد آمد. وقتی کلیسا نوتردام سوخت، مردم صد یورو و ده یورو برای بازسازی کلیسا کمک کردند.»

اهدای منابع موروثی زنده شود

اشرف بروجردی، رییس مرکز اسناد و کتابخانه ملی نیز در این مراسم گفت: «فرهنگ کار مشارکت و فرهنگ اهدا منابع موروثی بتونه زنده شود و جاودانه بماند. از گذشته در ایران کار خیر به شکل‌های مختلف مثل جمعیت‌ها و گروه‌های خیریه داشتیم تا اینکه در این برهه تاریخی به سمت شکل‌گیری بنیادهایی رفتیم که بتوانند هم سازمان تعریف شده داشته باشند و هم زمینه‌ای شوند برای فراخوان جامعه. این بنیادها هستند که باید اثرگذار باشند به جلب کمک از سوی دیگران.»

از میان خبرها: گشتی در گذرگاه کتاب و قهوه

او با اشاره به مراحل آخر مجوز بنیاد حامیان اسناد و کتابخانه ملی گفت: « سازمان اسناد و کتابخانه ملی، بنیاد حامیان را حامی خود می‌داند و هیچ دخالتی در این بنیاد ندارد. در واقع بنیاد حامیان یک خیریه‌ای است که به عنوان حمایت کننده سازمان شکل گرفته است. ضمن اینکه تجربه حضور بنیادهایی از این دست نشان داده که رفت و آمد دولت‌ها تأثیری در انجام فعالیت بنیادهای خیریه نداشته و ندارند و ماندگاری آن‌ها به انجام امور خیریه است.»

در پایان این مراسم از یادمان اهداگران کتاب، ساخته پرویز تناولی که در محوطه کتابخانه ملی نصب شده، رونمایی شد.