شروین راد

شش سال پیش دقت و کنجکاوی یک دانشجوی باستان‌شناسی در حفاری‌های آب و فاضلاب خیابان مولوی تاریخ تهران را عقب‌تر برد. کشف اسکلت هفت هزار ساله در خیابان مولوی یافته باستانی پر سر و صدایی بود که برخی را بر آن داشت تا تاریخ سکونت در تهران را تا هفت هزار سال پیش عقب ببرند.

کریستوف کلمب تهران

باقی‌مانده مواد فرهنگی مثل خرده سفال‌ها در خاک‌های ناشی از عملیات عمرانی در خیابان مولوی تهران نظر مهسا وهابی، دانشجوی باستان‌شناسی را جلب کرد تا پیگیری‌هایش منجر به توقف عملیات و آغاز گمانه‌زنی باستان شناسان در این محدوده شود. گمانه‌زنی‌هایی که به یک کشف جنجالی رسید. در جریان کاوش، باستان شناسان اسکلت یک زن با قدمت حدود ۷ هزار سال را کشف کردند. دانشجوی باستان‌شناسی دانشگاه تهران پس از این کشف از سوی احمد مسجد جامعی کریستوف کلمب تهران لقب گرفت. از آن زمان بحث داغی درگرفته است که آیا این کشف می‌تواند سندی بر قدمت هفت هزار ساله سکونت در تهران باشد یا خیر.

تهران هفت هزار ساله است؟

پیش از کشف بانوی هفت هزار ساله، کاوش‌های تپه قیطریه تهران به کشف آثاری مربوط به سه هزار سال پیش منجر شد. با این حال همیشه تاریخ تهران به حدود ۴۰۰ سال قبل برمی‌گشت. با اعلام نتایج آزمایشگاه و تأیید قدمت هفت هزار ساله اسکلت زن کشف شده در مولوی برخی گمانه تاریخ هفت هزار ساله را برای تهران مطرح کردند. با این وجود برخی با توجه به نزدیکی محل کشف به ری، زن هفت هزار ساله تهرانی را مسافر ری نامیدند و عنوان کردند با توجه به وجود شهر باستانی ری در نزدیکی این محل، اسکلت کشف شده باید مربوط به مسافری از ری باشد. با این حال برخی باستان شناسان معتقد بودند که زمینه تاریخی سکونت در تهران نیاز به بررسی گسترده دارد. گفتنی است که پس از این در کاوش‌های بازار تهران که فاصله زیادی با محل کشف اسکلت نداشت، آثار دیگری با حدود قدمت هفت هزار سال کشف شد. حالا اسکلت زن کشف شده در خیابان مولوی چه ساکن تهران بوده، چه مسافر ری که در تهران هفت هزار سال آرامیده، قدیمی‌ترین تهرانی کشف شده تا امروز است.

سرنوشت یک کشف مهم

پس از کشف اسکلت زن هفت هزار ساله در خیابان مولوی، این اثر برای انجام پژوهش‌های تکمیلی به پژوهشکده میراث فرهنگی منتقل شد و اعلام شد که محل کشف این اثر در مولوی تبدیل به نخستین سایت موزه شهر تهران خواهد شد. پژوهش‌های باستان شناسان سن این اسکلت را حدود ۴۵ سال حدس زد و حتی تصویر بازسازی شده از صورت او نیز منتشر شد؛ اما با وجود وعده ایجاد سایت موزه و به دلیل پیگیری نکردن وزارت میراث فرهنگی و تبدیل شدن محل کشف این اثر به خوابگاه معتادان، اسکلت بانوی هفت هزار ساله در موزه ملی ایران رونمایی شد و پروژه نخستین سایت موزه شهر تهران برای همیشه به دست فراموشی سپرده شد. زن هفت هزار ساله تهرانی حالا پس از هفت هزار سال خوابیدن زیر سطح شهر تهران در موزه ملی ایران جای گرفته است.

لزوم کاوش در تاریخ تهران

کشف اسکلت در خیابان مولوی و مواد فرهنگی در بازار تهران نشانه‌های جدید از تاریخ و پیشینه احتمالی سکونت در تهران را نمایان کرد. با این وجود به دلیل شرایط خاص مرکز شهر تهران، کاوش‌های متوالی با هدف تکمیل پازل تاریخ تهران صورت نگرفته است. کاوش‌هایی که می‌تواند مبدأ تاریخی سکونت در منطقه تهران امروزی را مشخص کند و شک و شبه درباره تاریخ سکونت در تهران برطرف شد. حالا تنها اثر شاخص باستانی تهران در موزه ملی ایران است و کاوش‌های بازار تهران نیز متوقف مانده است.