طرح‌های توسعه محلات چه سودی برای پایتخت دارند؟ – دروازه تهران
دمیدن رنگ به تهران خاکستری
زهرا داستانی
وجود بافت‌های مرده و متروکه یکی از مشکلات شهرهای درحال‌توسعه همچون تهران است که در خیال رسیدن به توسعه‌یافتگی هوشمند هستند. بافت‌هایی که زمانی پر از هیاهوی زندگی بودند و امروز جز فرسودگی و مردگی، یادآور چیز دیگری نیستند. فضاهایی که اغلب به بخش ناایمن محلات نیز تبدیل شده‌اند. دمیدن روح زندگی به این بافت‌ها و فضاهای مرده و متروک هرچند که می‌تواند کار ساده‌ای باشد اما همین اقدام ساده تأثیر بسیاری بر زندگی جمعی شهروندان دارد. احیای فضاهای مرده شهر می‌تواند میزان رضایتمندی و میل به ماندن و زیستن در شهر را افزایش دهد و حس تعلق را در شهروندان بیدار کند. اقدامی که مدیران شهری تهران به تازگی در پی آن هستند.
وقتی احساس تعلق به محله کم می‌شود
تهران پُر از فضاهای متروکه و از یاد رفته است. بافت‌هایی که به حال خود رها شده‌اند تا در جریان زندگی به محیطی آسیب‌ساز بدل شوند. مکانی‌هایی که به زباله‌دانی شهرت پیدا می‌کنند یا تبدیل به پناهی برای شبگردها و بی‌خانمان‌ها می‌شوند. همین باعث می‌شود تا زیستن در جوار این بافت‌های مرده و متروکه سخت شود و باعث ایجاد حس ناامنی در اهالی محل می‌شود. چنین اتفاق‌ها باعث کاهش حس تعلق به محله می‌شود. به تدریج آن‌هایی که سابقه سکونت در جوار این بافت‌های مرده و فضاهای متروک را دارند، مجبور به رفتن می‌شوند و آن‌هایی که این محلات را برای آغاز یک زندگی جدید انتخاب می‌کنند یا به اجبار خواهد بود یا آن را به عنوان محلی موقت برای زندگی در نظر می‌گیرند.
اما از میان هزاران دلیلی که می‌تواند برای پدید آمدن چنین بافت‌ها و فضاهای مرده‌ای در شهر وجود داشته باشد، شاید مهم‌ترین آن فقدان حضور انسان باشد. همان عاملی که می‌تواند دوباره زندگی را به این بافت‌ها بازگرداند؛ اما چگونه؟
احیای بافت مرده چگونه امکان‌پذیر می‌شود؟
دمیدن روح حیات به بافت‌های مرده شهر، ظرافت‌ها و تدابیر ویژه‌ای می‌طلبد. این فضاها عموماً مکانی برای حضور خودروها نیستند که متأسفانه توسعه شهر بر محور آن‌ها شکل گرفته است. برای احیای این بافت‌ها نیاز به حضور پیاده شهروندان است و این بر پیچیدگی موضوع می‌افزاید. اگر مدیران شهری و آن‌هایی که وظیفه بازگرداندن زندگی به این فضاهای مرده را بر عهده دارند، نگاهی همه‌جانبه به موضوع پیاده و فضاهای شهری نداشته باشد، ممکن است درگیر پروژه‌های عمرانی شوند که نتواند ارتباط مخدوش شهروندان و شهر را از نو سامان دهند.
تبدیل کردن بافت‌های مرده و فضاهای متروک و فرسوده به بخشی از فضای قابل استفاده برای اهالی محل از جمله اقداماتی است که می‌تواند چهره مهربان شهر را به شهروندان نشان دهد.
هنر در خدمت شهر
در این راستا، «هنر» می‌تواند در نمایش چهره مهربان‌تر شهر به شهروندان کمک مدیران شهری باشد. هنرهایی چون نقاشی دیوار و دیوارنگاره‌ها می‌توانند به عنوان راهی برای دوباره درگیر کردن اجتماعات با فضاهای مغفول استفاده شوند. این پروژه‌های هنر شهری فضاها را ناگهان برجسته می‌کنند. فضاهایی که زمانی در حکم صدایی در پس‌زمینه بودند. این برجسته شدن فضا نگاه‌ها را تغییر می‌دهد. این پروژه‌های هنری، شهروندان را مجبور می‌کند که نگاه بسیار نزدیک‌تری به شهرشان داشته باشند و متوجه فضاهای شهری رها شده در اطراف خود شوند.
چیدمان‌های هنری شهر می‌توانند در تغییر نگرش و رفتار مردم در شهرها مؤثر باشد. هرچند ممکن است اثرگذاری چیدمان هنری در طول زمان از بین برود، رفتار عابران به حالت عادی بازگردد و موجب دوباره از بین رفتن علاقه عمومی به فضا شود اما مسلماً این هنر است که موفق شده علاقه عمومی به آینده فضای شهری را در شهروندان افزایش دهد.
برنامه‌هایی برای پیوند بافت‌های فرسوده به محلات
مدیریت شهری جدید تهران برای افزایش پیوند میان شهر و شهروندان و نمایش چهره مهربان‌تر شهر به ساکنانش دست به اجرای پروژه‌های محلی زده است. پروژه‌هایی که بخش قابل توجهی از آن‌ها به سامان‌دهی بافت‌های فرسوده و فضاهای مرده به خصوص در محلات جنوب شهر تهران اختصاص دارد. پیاده‌راه سازی، ساخت میدانگاه‌ها و پاتوق‌های محلی در فضاهای مرده و بافت‌های فرسوده محلات از جمله این اقدامات هستند.
علاوه بر ساخت میدانگاه‌هایی چون امیرکبیر که در فضای مرده و کارگاهی منطقه شکوفه و ۱۷ شهریور ساخته شده‌اند، استفاده از رنگ در شهر با کمک از هنرمندان و اهالی محلات برنامه دیگری است که مدیریت شهری تهران برای افزایش نشاط و احیای روح زندگی به شهر به اجرا در آورده است.
اجرای بیش از ۱۲۰ هزار متر مربع رنگ پوششی در راستای نگهداشت شهر طی شش ماه نخست ۹۹ در نواحی هفتگانه منطقه ۱۵ تهران نتیجه این رویکرد جدید مدیریت شهری به تهران است.
علیرضا جعفری سرپرست معاونت خدمات شهری و محیط زیست منطقه ۱۵ گفته است: «رنگ‌آمیزی نرده‌ها به حجم ۱۵ هزار متر مربع، جداول به طول ۳۰ هزار متر و پل‌های عابر پیاده به مساحت ۲۰ هزار متر طول از دیگر اقدامات اداره زیباسازی برای تبدیل تهران از یک شهر خاکستری به یک شهر رنگی است تا با ایجاد سرزندگی و رفع خستگی شهروندان؛ تهران را به شهری برای همه تبدیل کنیم.»
با این حال مدیریت جدید شهری تهران در حالی به دنبال احیای بافت‌های فرسوده، متروک و مهجور تهران است که رویکردهای نوسازی و بهسازی بسیاری از این فضاها در سطح شهر تهران در دوره‌های گذشته مدیریت شهری مسیری متفاوت از زندگی شهروندان پیاده را طی کرده است. فضاهایی که امروز نه در خدمت انسان‌ها و شهروندان بلکه به خدمت خودروها درآمده‌اند.
۲۴ مهر ۱۳۹۹ – روزنامه چندرسانه‌ای دروازه تهران
