سارا مالکی

انسان ذاتا موجودی اجتماعی است و نیاز دارد با افراد مختلف تعامل و در اجتماع حضور داشته باشد. فضای محله‌های قدیمی بستری برای برآوردن این نیاز ذاتی بودند اما به مرور و با غلبه آپارتمان‌نشینی و از بین رفتن بافت قدیمی محلات به ویژه در شهرهای بزرگ، بعد اجتماعی افراد به مرور به فراموشی سپرده شده و فردگرایی در حال گسترش است؛ اما از آنجا که انسان‌ همواره و در ذات خود اجتماعی است، امروزه باید فضایی را فراهم کرد تا روابط اجتماعی تقویت و موجب ارتباط بیشتر افراد با یکدیگر شود.

 پیش از اینها، در سال‌های نه چندان دور، افراد ساعاتی را در طی روز بیرون از خانه و با همسایگان سپری می‌کردند اما این روابط حالا بسیار کمرنگ شده است؛ اما هویت جمعی و محله‌ای واقعیتی است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد زیرا در نهایت به بهتر شدن احساس افراد منتهی می‌شود. پویش «ارتقا فرهنگ آپارتمان‌نشینی» که از دی‌ماه سال جاری از سوی شهرداری تهران آغاز شده، گامی در جهت بازیابی این هویت جمعی در محله‌های تهران است. در حال حاضر سبک زندگی اغلب افراد ساکن تهران تحت تاثیر آپارتمان‌نشینی قرار گرفته است. این سبک که شاید شناخت درستی از آن وجود ندارد، باعث بروز مسایل و مشکلاتی شده که در نهایت فضای همسایگی را تحت تاثیر متفی قرار داده است.

 پویش «ارتقا فرهنگ آپارتمان‌نشینی» با کمک تک‌تک شهروندان تهرانی و ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط تلاش دارد قوانین آپارتمان‌نشینی را تشریح کند تا با فرا گرفتن این قوانین، ساکنان واحدهای آپارتمانی در تهران تجربه همسایگی بهتری در کنار یکدیگر داشته باشند. این پویش بر قوانین آپارتمان‌نشینی، حفظ حریم خصوصی و حفظ محیط‌زیست با تاکید بر کاهش تولید پسماند تاکید دارد.

خاطرات شهر را فراموش نکنیم

 تجدید خاطرات و ترسیم فضای همسایگی‌های قدیمی یکی از راه‌هایی است در پویش ارتقا فرهنگ آپارتمان‌نشینی به آن تاکید شده است. در واقع به واسطۀ طرح آلبوم همسایگی، فضای همسایگی مورد تاکید و توجه قرار خواهد گرفت. آلبوم همسایگی با بحث خاطره و هویت جمعی در ارتباط است.

 هالبواکس، جامعه‌شناس فرانسوی، خاطره جمعی را به مثابه خاطرۀ تاریخی می‌داند. دیگر دیدگاه‌های جامعه‌شناسی تاکید دارند «خاطرۀ جمعی برای فرد و جامعه به صورت نقشۀ زمانی ایجاد شده و به این وسیله یک جامعه از طریق زمان و فضا به هم پیوند می‌خورند.» همچنین از تاریخ شهر به عنوان «روح شهر» یاد می‌شود که مانند علامت و امضایی در پای دیوارهای شهر به عنوان هویت آن زده شده است. می‌توان گفت که شهر، خود خاطرۀ جمعی مردمش است.

با این توضیحات می‌توان چنین نتیجه گرفت که همسایگی‌های قدیم به عنوان یک خاطرۀ جمعی برای شهر تلقی می‌شوند که تجدید حیات این خاطرۀ جمعی به واسطه اقدامات مختلف می‌تواند تقویت کنندۀ پیوند افراد با محیط زندگی‌شان باشد. بر همین اساس آلبوم همسایگی را می‌توان اقدامی همسو با این هدف در نظر گرفت.

آلبوم همسایگی راهی برای مرور خاطرات

آلبوم همسایگی راهی برای به تصویر کشیدن همسایگی‌های قدیمی در تهران است تا به این واسطه خاطره جمعی تجدید و تقریت شود. به این ترتیب مشارکت همسایگان در تهیه این آلبوم به عنوان یک اقدام جمعی، علاوه بر اینکه می‌تواند زمینه‌ساز تعاملات و در گام بعد دوستی‌ها باشد، پویایی‌های اشکال همسایگی‌های قدیم را به خصوص به نسل جوان، نشان خواهد داد. این رویداد می‌تواند به صورت برگزاری مسابقۀ عکاسی و اعلام برندگان با اعلام یک فراخوان برای جمع‌آوری عکس از مراسم‌های مربوط به همسایگی مثل مراسم‌های نذری، پختن آش پشت پا، عزا، عروسی، مراسم‌های عزیمت و استقبال از سفر مکه و کربلا ودورهمی‌های دوستانه باشد.

علاوه بر موارد یاد شده، آلبوم همسایگی می‌تواند انگیزه‌ای جهت تجدید برقراری برخی از مناسبات ممکن با در نظر گرفتن ملاحظات زندگی امروز به همسایگان بدهد. در نهایت این اقدام می‌تواند یک گام اجرایی جهت افزایش حس تعلق محلی میان همسایگان باشد و منجر به افزایش مشارکت اجتماعی شود.