سال ۱۳۹۹ در منطقه ۱۲ شهرداری تهران ۴۱ پروژه توسعه محله‌ای با اعتبار ۵۵ میلیارد تومان تعریف و به اجرا رسیده است.

حفظ و احیای بافت‌های تاریخی در تهران چندی است که به یکی از سیاست‌های مدیریت شهری بدل شده است. نبود این سیاست در ادوار گذشته تخریب خانه‌های تاریخی در تهران را به بهانه فرسودگی بنا و ناامنی به دنبال داشته است؛ اما رویکرد مدیریت فعلی شهری تهران نسبت به بناهای تاریخی و قدیمی شهر تغییر کرده است. منطقه ۱۲ تهران از جمله مناطقی است که بیشترین بافت‌های تاریخی را در خود دارد و در دهه‌های گذشته شاهد تخریب‌های بسیاری از بناهای قدیمی و ارزشمند خود بوده است؛ اما در این دوره از مدیریت شهر تهران، احیای بافت‌های تاریخی در دستور کار شهرداری قرار گرفته و زیر عنوان پروژه‌های توسعه محله‌ای دنبال می‌شود. به گفته علی محمد سعادتی، شهردار منطقه، ۴۱ پروژه توسعه محله‌ای در سال ۹۹ در منطقه ۱۲ تهران طراحی شده که بیش از ۶۰ درصد آن‌ها به مرحله عملیاتی رسیده است.

افزایش کیفیت زندگی در محلات با اقدامات کوچک

مصطفی حسینی کومله، معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری منطقه ۱۲ به دروازه تهران می‌گوید: «از سال ۹۴ مدیریت شهری به این نتیجه رسید که باید رویکرد خود را در مرکز تاریخی شهر تغییر دهد و برنامه‌ای را برای بالا بردن کیفیت زندگی ساکنان این منطقه تنظیم کند. در اقداماتی که به صورت غیر منسجم، بخشی و جزیره‌ای به وسیله ارکان مسئول در این منطقه انجام شده بود، کیفیت سکونت ساکنان را تنزل داده بود.»

او ادامه می‌دهد: «این برنامه چند رکن اساسی داشت که یکی از این ارکان تغییر نگاه به مقیاس برنامه‌ها و سطح مداخله در شهر بود. بر همین اساس، شهرداری سطح برنامه‌ریزی را از اقدامات کلان مقیاس به مداخله معطوف به واحدهای محلی تقلیل داد و هدف را ارتقاء کیفیت زندگی در مرکز تاریخی تهران قرار داد.»

مدیریت شهری در ادامه تنظیم برنامه ارتقاء کیفیت زندگی در مرکز تاریخی تهران به جای آنکه وارد جراحی‌های بزرگ مقیاس در شهر شود، رو به طب سوزنی شهری آورد. نقاطی در محلات مختلف منطقه ۱۲ شناسایی شد و اقداماتی کوچک در این نقاط توسط شهرداری انجام شد. این اقدامات هرچند محدود و کوچک مقیاس بودند اما تأثیر بسیاری در کیفیت زندگی ساکنان بافت تاریخی منطقه ۱۲ داشتند؛ اما این اقدامات پیش‌زمینه‌ای برای طراحی و اجرای پروژه‌های توسعه محله‌ای در ۱۵۰ محله منطقه ۱۲ در سال ۹۹ شد. پروژه‌هایی که مشارکت اهالی در اجرای آن‌ها ملاک اصلی طراحی آن‌ها بود.

به گفته معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری منطقه ۱۲، در سال ۹۹ مبنای طراحی همه پروژه‌های توسعه محله‌ای اسناد توسعه محلی بوده که سال ۹۸ در ستاد بازآفرینی منطقه به تصویب رسیده و در مراحل چندگانه از جهت انطباق آن‌ها با جامعه محلی، از سوی شورایاران صحت‌سنجی شده است.

تأمین خدمات پشتیبان سکونت از جمله راه‌اندازی میادین میوه و تره‌بار، ساخت فضاهای یادمانی، شکل‌گیری پاتوق‌های محلی، جداره‌سازی و مرمت ابنیه تاریخی از جمله پروژه‌های توسعه محله‌ای منطقه ۱۲ در سال ۹۹ است.

خیابان قیام به خیابان کامل تبدیل می‌شود

ساخت بلوار، احداث میدان میوه و تره‌بار و بوستانی در محله قیام از جمله اقدامات شهرداری در منطقه ۱۲ بوده است. محله قیام نزدیک به ۷ سال به دلیل توسعه شبکه خط ۷ متروی تهران دستخوش شرایط کارگاهی بوده و تردد اهالی در این محله را با مشکل مواجه کرده است. حالا اما پس از ۷ سال با اتمام کار ساخت مترو و بهره‌برداری از ایستگاه‌های خط ۷، کارگاه‌های تأسیساتی در خیابان قیام برچیده شده است. با این حال، کار ساخت و ساز همچنان در خیابان قیام ادامه دارد و قرار است بلواری در آن برپا شود. علی محمد سعادتی، شهردار منطقه ۱۲ در این باره می‌گوید: «اگرچه چند سالی خیابان قیام از مدار بهره‌برداری خارج شده بود اما تصمیم گرفته شد تا با ساخت بلواری که مسیری در آن به عابران پیاده و دوچرخه‌سواران اختصاص می‌یابد، تسهیل شود.»

او ادامه می‌دهد: «در طرح اولیه مسیر کانالیزه شده‌ای برای حمل و نقل همگانی بی‌آرتی نیز در این بلوار دیده شده بود اما به دلیل نارضایتی مردم از جدایی گزینی شمال و جنوب محله قیام این طرح منحل شد. مصوبه قبلی که از مراجع ترافیکی اخذ شده بود، تغییر کرد و به جای خط ویژه مرکزی باغ‌راهی از ترکیب پیاده‌راه، مسیر دوچرخه و فضای سبز در این بلوار در نظر گرفته شد. هدف از ساخت باغ‌راه و مسیر دوچرخه در بلوار تبدیل شدن خیابان قیام به یک خیابان کامل در سال‌های آینده است.»

علاوه بر ساخت بلوار در محله قیام، شهردار منطقه ۱۲ دست به ساخت بوستانی کوچک در این محله زده و با نصب مبلمان شهری و وسایل بازی کودکان فضایی را برای گذران اوقات فراغت ساکنان این محله ایجاد کرد است. در کنار این بوستان، بازار میوه و تره‌باری در این محله احداث شده است. این بازار میوه و تره‌بار نیازهای سه محله سیروس، قیام و ایران را تأمین می‌کنند.

ردپایی از جهان پهلوان تختی در محله کودکی‌اش

بازگرداندن اصالت و هویت به محلات تاریخی از جمله اقدامات دیگر شهرداری در سال جاری بوده است. محله تختی در منطقه ۱۲ از جمله محلات تهران است که با از دست دادن خانه‌ها و بناهای قدیمی و منتسب به افراد تاریخ‌ساز، هویت خود را گم کرده است. شهرداری در سال ۹۹ با ساخت فضایی یادمانی برای جهان پهلوان تختی در این محله درصدد احیای هویت و تاریخ این محله بوده است.

مصطفی حسینی کومله، معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری منطقه ۱۲ در این‌باره می‌گوید: «بدون تردید غلامرضا تختی یکی از ذخایر ملی ایران است و می‌تواند الگویی برای نسل‌های آینده این کشور باشد. از این رو سال ۹۷ شورای شهر ردیفی را برای توجه به میراث به جای مانده از این قهرمان در بودجه سالانه شهرداری در نظر گرفت. در این بودجه، پولی برای تملک و مرمت خانه تختی و زورخانه گردان که محل تمرین این قهرمان بود در اختیار شهرداری منطقه ۱۲ قرار گرفت؛ اما تملک خانه تختی به دلیل اختلاف فاحش قیمت کارشناسی با رقمی که مالک طلب می‌کرد، مهیا نشد و عدم رضایت مالک زورخانه گردان نیز مانع بقای این زورخانه شد.»

او می‌افزاید: «در سال ۹۹ آنچه در پروژه‌های توسعه محله‌ای در محله تختی رخ داد ساخت یک فضای شهری یادمانی در تقاطع خیابان تختی و مولوی بود. فضایی که بخش کوچکی از زورخانه گردان را شامل می‌شود. این فضای یادمانی با محوریت آشنایی ساکنان محله با ابعاد مختلف زندگی جهان پهلوان تختی ایجاد شد.»

خدمت‌رسانی خیرین به اهالی محلات کم برخوردار

محله شهید هرندی یکی از محلات کم برخوردار در جنوب منطقه ۱۲ است. از کلیدی‌ترین نیازهایی که در این محلات به چشم می‌خورد نیازهای مرتبط با اشتغال، فضای کسب و کاری و خدمات بهداشتی است. شهرداری تهران در جهت رفع این نیازها دست به احداث مرکزی در این محله زده تا نیازهای اهالی را تأمین کند. حسینی کومله در این‌باره می‌گوید: «مجتمع رویش با اولویت اشتغال، آموزش و سلامت در محله هرندی شکل گرفته است. مکان و تجهیزات این مرکز از طرف شهرداری تهران تأمین شده و گروه‌های کارآفرین و خیّر این مرکز را اداره می‌کنند.»

معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری منطقه ۱۲ با اشاره به خدمات بهداشتی ارائه شده در این مجتمع به اهالی محله هرندی می‌گوید: «بسیاری از ساکنان محله هرندی به دلیل نداشتن اسناد هویتی امکان مراجعه به مراکز بهداشتی را ندارند یا در هنگام مراجعه به این مراکز با مشکل روبه‌رو می‌شوند، بنابراین تصمیم گرفته شد تا برای تسهیل ارجاع این افراد به مراکز درمانی و پایش ابتدایی سلامت با همکاری مرکز بهداشت شرق تهران خدمات سلامت در مجتمع رویش به آن‌ها ارائه شود.»

روزهای تازه یک خیابان تاریخی

خیابان جاویدی یا میرزا محمود وزیر یکی از گذرهای تاریخی محله امامزاده یحیی است که سال‌هاست ظاهر آن به دلیل شکل‌گیری عناصر واجد ارزش تاریخی مخدوش شده. حالا اما جداره‌های این محور با تلاش شهرداری احیا شده و سنگ‌فرش‌های تازه جای کف‌پوش‌های قدیمی این محور را گرفته است. معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری منطقه ۱۲ در این باره می‌گوید: «سال ۹۵ در چهارچوب برنامه ارتقاء کیفیت زندگی سامان‌دهی گذر امامزاده یحیی و احداث یک بوستان محلی در مقابل امامزاده یحیی در دستور کار قرار گرفت و در این دوره مدیریتی نیز با همکاری سازمان نوسازی تصمیم گرفته شد تا خیابان جاویدی به عنوان یکی از خیابان‌های ارزشمند تاریخی، بهسازی شود.»

به گفته او، این تنها اقدامی نبوده که در این گذر انجام شده است. در کنار سامان‌دهی کف و مرمت جداره‌های تاریخی، کمک به احیای بناهای ارزشمند تاریخی از دیگر اقدامات شهرداری در این محور بوده است. حسینی کومله می‌گوید: «این اقدام سبب شده تا علاوه بر آنکه امید ساکنان را به ماندن در محله افزایش دهد، علاقه‌مندی سرمایه‌گذاران فرهنگی را برای سرمایه‌گذاری در حفظ و نگهداری از بناهای تاریخی بیشتر کند.»

همچنین بازنمایی ارزش‌های تاریخی از دیگر اقدامات شهرداری در منطقه بوده است. جداره‌سازی در ابتدای کوچک مدرس و شهید جاویدی با همکاری موزه مدرس برای آشنایی عابران با شهید مدرس انجام شده است.

جریان زندگی در خانه اردیبهشت عودلاجان

یکی از مداخلات کلان و ناموفق مدیریت شهری تهران در میانه محله تاریخی عودلاجان در نیمه اول دهه ۸۰ رخ داد و منجر به تخریب گسترده‌ای از بافت تاریخی محله شد. در این دهه بیش از ۵۰ پلاک خانه یک شبه تخریب شد و فضاهایی خالی را در میان سایر خانه‌های این محله بر جای گذاشت که تا به امروز رها شده باقی مانده است؛ اما مدیریت شهری تهران در این دوره رویکرد خود را نسبت به بافت‌های قدیمی در این محله تاریخی تغییر داده است.

یکی از عمارت‌هایی که در دل بافت محله عودلاجان قرار دارد و دستخوش تخریب در گذر زمان شده بود، خانه اردیبهشت است. حالا این خانه با تلاش بخش خصوصی و حمایت شهرداری تهران دوباره احیا شده و زندگی در این خانه به جریان افتاده است.

معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری منطقه ۱۲ در این باره می‌گوید: «این خانه محل تجمع معتادان و افراد بی‌خانمان شده بود. شهرداری که مالک این بنا بود ناچار شده بود که ورودی این عمارت را مسدود کند. دیواری در هشتی ورودی با درب فلزی بنا کند و با جوش دادن این درب فلزی مانع تردد معتادان به این عمارت شود؛ اما حالا این عمارت مشارکت بخش خصوصی بازسازی شده است.»

او درباره تأثیر این تجربه تازه شهرداری در احیای بناهای و خانه‌های قدیمی می‌گوید: «تجربه مرمتی خانه اردیبهشت باعث شد تا لایه‌های پنهان تاریخی این عمارت کشف شود. نقوش و بعضی از لایه‌های مکتوم مانده این بنا که سال‌های سال زیر بازسازی‌ها پنهان شده بودند کشف شد و از سوی دیگر سبب شد تا بسیاری ترغیب شوند تا دست به مرمت بناهای این محله بزنند. حالا در کوچه آقاموسی که ۴ پلاک در آن مستقر است دو کارگاه مرمتی برقرار است.»

به گفته حسینی کومله قرار است خانه خورشید محلی برای علاقه‌مندان به حوزه سینما و معماری و محلی برای برگزاری رویدادها، فستیوال‌ها، نشست‌های خبری و کارگاه‌های مرتبط با این دو حوزه باشد. همچنین به زودی جشنواره فیلم زمین در این خانه برگزار خواهد شد.

بازگشت هویت به کوچه‌های تاریخی شهر

کوچه حاجی‌ها در امتداد کوچه مروی از جمله گذرهای تاریخی محله عودلاجان است. این گذر در قدیم خیابان ناصرخسرو را به بازارچه عودلاجان متصل می‌کرده است؛ اما امروزه از هویت تاریخی این گذر چیزی برجای نمانده است. بهسازی جداره‌های کوچه حاجی‌ها از جمله اقدامات شهرداری تهران در سال ۹۹ بوده است. معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری منطقه ۱۲ در این باره می‌گوید: «سامان‌دهی کالبدی کوچه حاجی‌ها به دلیل پیوندی که با بازارچه تاریخی عودلاجان داشت در دستور کار شهرداری قرار گرفت. در سال‌های گذشته بازارچه تاریخی عودلاجان سامان‌دهی شده بود و کاربری این بازار با تمرکز بر صنایع دستی تغییر پیدا کرد.»

به گفته او، شهرداری در سامان‌دهی و جداره‌سازی گذر حاجی‌ها تلاش کرده تا علاوه بر حذف عناصری که چهره این گذر را مخدوش کرده‌اند، در طراحی جداره جدید به اصالت تاریخی محله توجه کنند. حالا جداره‌های جدید گذر حاجی‌ها پیوندی بین خیابان ناصرخسرو، مروی و بازار عودلاجان ایجاد کرده است.

میزبانی از کودکان کار در زمین ورزشی

از دیگر اقدامات شهرداری منطقه ۱۲ در توسعه محلات ساخت بوستان شهدای شیروانی در فضای متروک محله فردوسی بوده است. همچنین با ساخت زمین چمن بوستان آتش‌نشان در میدان امام خمینی (ره) محلی را برای ورزش و تفریح کودکان کار این منطقه ایجاد کرده است. این زمین ورزشی میزبان مسابقات فوتبال کودکان کار تهران است.

همه این‌ها در نهایت به دنبال ایجاد حس تعلق در شهروندان و بازگرداندن هویت به محلات تهران است. هویتی که اتوبان‌ها و برج‌های لوکس و چند طبقه آن را از این شهر گرفته‌اند.