زهرا داستانی

برآورد‌های ابتدایی از جمعیت افراد دارای معلولیت در تهران می‌گوید که بین ۸۰۰ تا یک میلیون از جمعیت ۱۴ میلیون و نیمی این کلان‌شهر به سختی از امکانات موجود شهری استفاده می‌کنند. اغلب پیاده راه‌ها، کوچه‌ها، خیابان‌ها، مراکز و ادارات دولتی، پارک‌ها، فضای تفریحی، سینماها، استخرها و … در تهران برای این عده از شهروندان تهرانی مناسب نیستند. در طول سال‌هایی که در جریان توسعه، کلان‌شهر تهران تحولات عظیم شهری را تجربه کرده، باز هم توجه به نیازهای این بخش از شهروندان نادیده گرفته شده است.

کار سخت زندگی برای معلولان

خروج از خانه برای انجام امورات ساده زندگی برای آنان که معلولیت جسمانی و حرکتی دارند، به اندازه دیگران ساده نیست. دشواری حرکت در پیاده راه‌ها، عبور از خیابان‌ها، گذر از پل‌ها و جوی‌ها، سوار و پیاده ‌شدن از وسایل نقلیه عمومی و ورود و خروج از مراکز خرید و ساختمان‌های عمومی بسیاری از معلولان را مجبور به خانه‌نشینی و منصرف از ورود به اجتماع می‌کند. این سختی زمانی دشوارتر می‌شود که معلول در شهری همچون تهران که جریان زندگی در آن با ریتم و ضرب‌آهنگی تند اتفاق می‌افتد، زندگی کند. شهری که به چشم بر هم زدنی روز را شب و شب را صبح می‌کند و منتظر رویدادهای تازه و اتفاقات غیرمنتظره است. شهری که هر چه قدم‌هایت را در آن تندتر کنی، او پیش از تو به مقصد رسیده است.

جا ماندن از جریان زندگی میان معلول بودن و معلول نبودن در تهران شکافی عمیقی ایجاد کرده است. مناسب نبودن امکانات شهری برای معلولان این شکاف را به وجود آورده و بی‌توجهی به این موضوع در جریان توسعه شهر تهران آن را عمیق‌تر کرده است.

حالا تهران به قدری وسیع شده که دیگر به چند خیابان اصلی و فرعی، چند کوچه و چند ساختمان اداری و عمومی محدود نمی‌شود. زندگی در تهران روزانه به عبور از خیابان‌ها، اتوبان‌ها، کوچه‌ها و پس‌کوچه‌ها گره خورده و از همین رو است که شمار خودروها از شمار انسان‌ها در تهران بیشتر است.

توسعه برای خودرو‌ها یا شهروندان

در طول دهه‌های گذشته، جریان توسعه تهران در رویش آپارتمان‌ها و برج‌های چندین طبقه و افزایش شمار خیابان‌ها، اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها نمایان شده و سهمی از توسعه شهری برای شهروندان دارای معلولیت در نظر گرفته نشده یا این سهم ناچیز بوده است.

نادیده گرفتن معلولان در توسعه شهر تهران سبب شده تا ناخودآگاه به افراد دارای معلولیت به عنوان شهروندان درجه دو نگریسته شود. شهروندانی که برای استفاده از فرصت‌هایی که شهر در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد، اولویت آخر را دارند. شهرها مهم‌ترین بستر برای شکوفایی و ایجاد فرصت برای زندگی هر شهروندی هستند. فضایی که همه شهروندان بدون توجه به معلولیت‌ها باید سهمی عادلانه از فرصت‌ها و امکانات آن داشته باشند؛ اما این سهم در کلان‌شهر تهران به طور عادلانه میان شهروندان دارای سلامت جسمانی و افراد معلول تقسیم نشده است.

با این حال از جمله گام‌های کوچکی که در راستای پر کردن این خلأ در ایران برداشته شده، ارائه لایحه حمایت از حقوق معلولان از سوی دولت بوده است. لایحه‌ای که از فروردین‌ماه سال ۹۷ با تأیید رسمی شورای نگهبان به قانون تبدیل شده است. لایحه حمایت از حقوق معلولان در ۳۵ ماده به صورت مستقیم به مناسب‌سازی معابر عمومی و سهولت تردد معلولان اشاره دارد. موضوعی که می‌تواند بر کیفیت زندگی معلولان در شهر تأثیرگذار باشد.

شهر آماده تغییر می‌‌شود

اگرچه از زمان تصویب قانون حمایت از معلولان نزدیک به دو سال می‌گذرد و در این سال‌ها تغییرات ملموسی در مناسب‌سازی فضای شهری برای معلولان و افزایش حضور آن‌ها در شهر رخ نداده، اما گام‌های اولیه برای کاهش ناعدالتی در برخورداری از امکانات شهری توسط مدیریت جدید شهری برداشته شده است.

مناسب‌سازی پیاده راه‌ها و پارک‌های شهری، ایجاد رمپ‌هایی در پل‌های عابر پیاده و حذف پله‌ها از کوچه‌های شهر تهران در معماری جدید شهری، بخشی از اقداماتی است که مدیران شهری برای راحتی حضور شهروندان معلول در تهران انجام داده‌اند.‌ از جمله مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران چندی پیش اعلام کرد ۱۵۷ بوستان در طول سه سال گذشته برای معلولان مناسب‌سازی ‌شده‌اند. ۲۲ بوستان در سال ۹۷، ۴۴ بوستان در سال ۹۸ و ۴۷ بوستان در سال ۹۹ مناسب برای استفاده معلولان شده‌اند. در مجموع ۱۰۰ مجموعه تن درستی شش دستگاه برای شهروندان معلول در این بوستان‌ها کار گذاشته و ۱۰ مجموعه بازی برای کودکان معلول در بوستان‌ها در نظر گرفته شده است. هرچه شهر بتواند امکانات خود را برای شهروندانی که از خصوصیات جسمی متفاوتی برخوردارند، افرایش دهد جنس توسعه ماهیتی پایدار به خود می‌گیرد. توسعه را نمی‌توان به پوسته‌ای خلاصه کرد که تنها به افزایش تعداد خودروها می‌انجامد. چنین توسعه‌ای نمی‌تواند سلامت روانی و عدالت شهری را برقرار کند و تحت لوای آن خبری از زیست سعادتمند نخواهد بود.