احسان رستمی پور

تهرانی که ناصرالدین شاه توسعه داد در ادامه دوره قاجار با تغییراتی روبرو شد اما موج تغییر و گسترش اساسی این شهر با آغاز دوره پهلوی به راه افتاد. دیوارهای شهر برداشته شد و تهران سده جدید را با توسعه سریع آغاز کرد. معماری قاجاری که آرام آرام با معماری فرنگی گره خورده بود با سرعت تغییر کرد و معمارانی نوگرا به ساخت تهران مشغول شدند. حلقه ارتباط معماری قدیم شهر تهران و معماری این روزها، بخشی از هویت شهر است که کمتر مورد توجه قرار میگیرد.

نسل معماری تغییر کرد

نمادهای قدیمی شهر تهران کم کم تغییر کردند. پای معماران فرنگ رفته و در فرنگ تحصیل کرده به تهران باز شد. جنبشی از ساخت و ساز در تهران  آغاز شد که نام معماران سرشناسی مثل فروغی، گابریل گورگیان و وارطان هوانسیان، نیکلای مارکوف گره خورده است. پس از آنها معماران دیگر نیز به سمت طراحی بناها و خانه های جدید در تهران رفتند. در محلات مختلف شهر تهران ویلاها، آپارتمان‌ها و مجتمع‌هایی وجود دارد که نمادی از تغییر معماری سنتی شهر تهران به معماری مدرن هستند. در ادامه تندباد توسعه چندبار تهران را درنوردید. اما حلقه معماری مدرن ابتدای سده تبدیل به یک نقطه مهم در تاریخ معماری شهر تهران شد.

آثاری که ناشناس مانده‌اند

دوست‌داران این شهر معماری قاجاری و بناهایی که با تلفیق معماری فرنگی در تهران ساخته شده‌اند را به خوبی می‌شناسند. کاشی کاری، گچ بری، آجر چینی و تزیینات وابسته به معماری این بناها نشانه‌هایی از ارزش معماری آنها دارد. با این وجود در کوچه‌ها و محلات مختلف شهر تهران آثاری از نخستین دوره معماری مدرن شهر تهران قرار دارد که ناشناس مانده‌اند. ویلاها، آپارتمان ها و دفاتر کار که توسط معماران بعد از قاجار ساخته شده‌اند اما در نمای خود تزیینات شناخته شده را ندارند و بسیاری نمی‌دانند که این بناها نیز بخشی از هویت معماری شهر تهران هستند. توجه نشدن به اهمیت این بناها باعث شده که روند حذف آنها آسان‌تر باشد و این دوره از معماری شهر تهران که اواخر سده پیش را به سده فعلی متصل می‌کند، فراموش شود.

تلاشی برای تهران معاصر

اواخر سال گذشته پروژه‌های ساخت و ساز زیادی در شهر تهران با مجوزهای قدیمی اجرایی شد که بناهای آنها جزو بناهای ارزشمند شهر شناخته می‌شد. با این وجود نبود نشانه‌های همیشگی مثل کاشی کاری و تزیینات معماری باعث شده بود که این بناها به درستی شناسایی نشوند و در مسیر تخریب قرار بگیرد. تخریب تعدادی از این بناها باعث شد که شورای شهر فعلی به فکر تلاش برای حفظ این دوره از معماری شهر تهران بیافتند. علی اعطا سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران و رئیس کمیته معماری و طرح‌های شهری شورای شهر تهران،  طرحی را تهیه کرد که از سوی ۱۱ عضو شورای شهر (شهربانو امانی، محمد سالاری، زهرا نژادبهرام، حجت نظری، حسن خلیل آبادی، زهرا صدر اعظم نوری، ناهید خداکرمی، سیدحسن رسولی، مجید فراهانی و افشین حبیب‌زاده) به امضا رسیده است.

او درباره این طرح گفت: طرح «الزام شهرداری تهران به ارائه لایحه حفاظت از میراث معماری معاصر شهر تهران» می تواند معماری تهران در دوره معاصر به ویژه بعد از دوره قاجار حفظ کند. برخی آثار با ارزش در محلات تهران، تخریب شدند و برخی در معرض تخریب قرار گرفتند . تخریب این بناها، اولین لطمه را به هویت شهر وارد می کند.

اعطا تاکید کرده است که سیاست اصلی برای حفاظت از بافت‌ها و بناهای ارزشمند معاصر باید مبتنی بر استراتژی برد-برد باشد و مالک و سرمایه گذار از حفاظت از بنا و شهر و شهروندان نیز از حفظ هویت شهر منتفع شوند.

میراث معماری معاصر تهران حالا بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفته است. فعالان شهر تهران و مسئولان تلاش می کنند که با شناسایی، معرفی و ایجاد قوانین حمایتی از تخریب این دوره معماری شهر تهران جلوگیری کنند.