احسان رستمی‌پور

اسفند سال ۹۷ شهرداری در حال عملیات عمرانی در خیابان فداییان اسلام بود که ریل راه آهنی قدیمی از زیر خاک بیرون آمد. ریل راه آهنی که آن سال کشف شد، قدیمی‌ترین ریل راه آهن ایران و مسیر معروف تهران به شاه عبدالعظیم شهرری بود. ریلی که حالا پس از نزدیک صد سال فراموشی روزگار تازه‌ای در انتظارش است.

خاطرات ماشین دودی

گفته شده که ناصرالدین شاه قاجار در سفر به فرانسه چشمش قطارهای این کشور را گرفته و همان‌جا پیگیر عقد قرارداد برای کشیدن خط راه آهن در ایران می‌شود. خواسته ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۱ شمسی از سوی موسیو بواتل فرانسوی به نمایندگی یک شرکت بلژیکی به تحقق پیوست و نخستین خط راه آهن بین تهران و شهر ری کشیده شده است. خط راه آهن تهران به شاه عبدالعظیم معروف‌ترین راه آهن پیش از احداث راه آهن سراسری ایران است. هرچند باید در نظر داشت که این خط آهن کمتر از یک کیلومتر طول داشته و عرض ریل‌های آن نیز زیاد نبوده است. راه آهن تهران به شهر ری محل گذر قطارهای سنگین و فعالیت‌ها گسترده نبوده و شاید عنوان ماشین دودی بهترین تعریف از این خط آهن باشد. تهرانی‌های قدیم به خاطر دودی که کِشنده این قطار از خودش خارج می‌کرد، به آن عنوان ماشین دودی دادند. مسیر ماشین دودی از حوالی دروازه خراسان شروع و به شاه عبدالعظیم ختم می‌شد. گفته شده که تهرانی‌ها در ابتدا جرئت استفاده از این وسیله را نداشتند تا روزی که شخص شاه سوار بر آن شد و به شاه عبدالعظیم رفت. پس از این استفاده از ماشین دودی تهران کم کم تبدیل به عادت شد. هر چند این خط هیچ وقت رونق نگرفت. خط ماشین دودی تا اوایل دهه ۴۰ شمسی هنوز پابرجا بود و فعالیت می‌کرد. پس از آن با رونق حمل و نقل، ماشین دودی جمع و به خاطره‌ها پیوست.

خاطراتی که زنده می‌شوند

ماشین دودی تهران سال‌ها در گوشه‌ای رها شده بود و ریل‌ها این خط ناپدید بودند. سال ۱۳۹۷ در یک عملیات عمرانی در پیاده راه خیابان فداییان اسلام حدود ۴۰ متر از ریل این خط آهن کشف شد. آن زمان مرحوم محسن شیخ‌الاسلامی، معاون وقت میراث فرهنگی تهران برای ثبت و نگهداری این ریل‌ها در تلاش بود. پس از آن قرار شد که این ریل‌ها ساماندهی و به عنوان سندی تاریخی در محل خود نگهداری شود. در این مدت ریل‌ها مرمت و مقاوم‌سازی شدند و وعده داده شد که ماشین دودی باقی‌مانده از این خط راه آهن به روی ریل‌ها برگردد.

ماشین دودی به تهران رسید

هفته گذشته و هم‌زمان با هفته تهران، بالاخره ماشین دودی رها شده پس از ۵۰ سال دوباره روی ریل خودش برگشت. حالا خیابان فداییان اسلام تهران دارای یکی از جاذبه‌های منحصر به فرد گردشگری و تاریخی است. نخستین قطار و ریل راه آهن ایران در این خیابان قرار دارند و قرار است پس از گذر از روزگار کرونا تبدیل به مقصدی برای گردشگری شود.

گفتنی است که ایستگاه و مجموعه قطارهای تاریخی شهر تهران نیز یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شهر تهران است که به دلیل بی‌توجهی به اهمیت آن‌ها سال‌هاست رها شده و به عنوان مقصد گردشگری مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و کسی از سرنوشت قطارهای تاریخی این ایستگاه خبری ندارد.