زهرا داستانی

باران اگرچه تهران دود گرفته را شاداب می‌کند، اما مشکلی بر مشکلات این کلان‌شهر می‌افزاید. آب گرفتگی معابر، سرریز کردن جوی‌ها، افزایش تصادفات رانندگی‌، لغزندگی جاده‌های درون‌شهری، از دسترس خارج شدن تاکسی‌های شهری، ازدحام و شلوغی بی‌سابقه پمپ بنزین‌ها بخشی از مشکلاتی هستند که پایتخت در ساعات اولیه بارندگی آن را تجربه می‌کند؛ اما خطر وقوع سیل در تهران و تکرار واقعه سال ۶۶ اتفاقی است که مدیران شهری از آن بیم دارند. معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران گفته است که اگر مسیل‌های تهران تکمیل نشود، باید در انتظار حادثه‌ای شبیه سیل شیراز یا سیل ۶۶ تهران باشیم.

تهران سال‌ها است که دوران خشکسالی را پشت سر می‌گذارد، اما با وجود این چند سالی است که باران‌های زمستانی و بهاری به طغیان، بالا آمدن آبِ اندک مسیل‌های باقی‌مانده در تهران و آب‌گرفتگی معابر منجر می‌شود. اگرچه از سطح آب رودخانه‌های تهران در دهه‌های گذشته کاسته شده اما احتمال وقوع سیل و آب‌گرفتگی به واسطه این رودخانه‌ها همچنان در شهر با بارش مداوم باران وجود دارد.

توسعه تهران بر اساس الگوی خشکسالی با شهر چه کرد؟

دهه‌ها است تهران بر اساس الگوی خشکسالی توسعه یافته و مقابله با سیل کمتر در برنامه‌های مدیران شهری لحاظ شده است. مسیل‌های تهران که وظیفه هدایت روان آب‌ها را در هنگام وقوع سیل در شهر بر عهده داشتند کم‌کم با شدت گرفتن خشکسالی در تهران به بزرگراه‌ها و مناطق مسکونی بدل شدند. جوی‌ها سرپوشیده شدند و با افزایش شمار خیابان‌ها و مسیرهای اتومبیل‌رو، کار مدیریت فاضلاب‌ برای مدیران شهری تهران به امری دشوار بد شد. امری که هزینه زیادی را به شهرداری‌ها تحمیل کرد.

پیشروی تهران تا آستانه وقوع سیل

اما در سال‌های اخیر که تهران نیز همچون سایر شهرهای جهان از تغییرات آب و هوایی بی‌نصیب نماند و شاهد بالا آمدن آب رودخانه‌ها و بالا رفتن احتمال وقوع سیل شد. فروردین ۱۳۹۸ که باران‌های بهاری چندین شهر از جمله شیراز را زیر آب برد، تهران نیز تا آستانه وقوع سیل پیش رفت و در وضعیت هشدار قرار گرفت. حتی مسئولان از سرریز شدن برخی از سدهای تهران خبر دادند اما اعلام کردند که خطر شکستن سد تهران را تهدید نمی‌کند. با این حال بارش‌های مداوم بهاری در تهران نشان داد که آمادگی برای مقابله با پدیده‌ای طبیعی چون سیل همچون سایر بلایا در پایتخت وجود ندارد.

چه مناطقی از تهران آسیب‌پذیرترند؟

اما نزدیک‌تر شدن خطر وقوع سیل در تهران سبب شد که گزارش‌هایی از آمادگی تهران در برابر این پدیده طبیعی منتشر شود. گزارش‌هایی که از آسیب‌پذیر بودن تهران در برابر سیل احتمالی حکایت دارد. بر اساس این گزارش‌ها مناطق ۱۰، ۱۷، ۸ و ۱۱ به دلیل وجود بافت فرسوده، تراکم جمعیت، توان آبگذری پایین و تراکم بافت مسکونی آسیب‌پذیرترین بخش‌های شهر تهران در برابر سیلاب‌های شهری هستند.

همچنین به دلیل وجود شیب زیاد در نقاط شمالی شهر تهران روان آب‌ها با سرعت بالا به سمت جنوب، شرق و مرکز شهر حرکت کرده و همین امر موجب آب گرفتگی در این مناطق می‌شود. البته باید توجه داشت که ریسک سیلاب به میزان در معرض خطر قرار گرفتن ساخت و سازها و آسیب‌پذیری مناطق بستگی دارد.

بر اساس همین گزارش‌ها، پل‌هایی که در طول توسعه تهران روی اتوبان‌های مختلف شهر ساخته‌ شده‌اند، یکی از عوامل تشدیدکننده سیل در تهران هستند. پل‌ها در هنگام وقوع سیلاب درگیر آب‌گرفتگی آب می‌شوند و خسارات ناشی از سیل را افزایش می‌دهند.

اقدامات شهرداری برای ایمن‌سازی تهران

اگرچه تهران از سیل فرودین ۹۸ گریخت اما همچنان کارشناسان و مسئولان شهری خطر وقوع این پدیده طبیعی را برای تهران جدی می‌دانند. صفا صبوری دیلمی، معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران هشدار داده که اگر مسیل‌های تهران تکمیل نشود، حادثه‌ای شبیه سیل شیراز یا سیل ۶۶ تهران دور از انتظار نخواهد بود.

با این وجود اما او از جدیت مدیریت شهری تهران برای ایمن کردن این کلان‌شهر در برابر سیل خبر داده و گفته است که «بودجه مصوب شورای شهر برای این ایمن‌سازی تهران از ۸۴ میلیارد تومان در سال ۹۶ به ۱۹۰ میلیارد تومان در سال جاری افزایش یافته است.»

اما تنها اقدام مدیریت شهری تهران به افزایش بودجه ایمن‌سازی تهران در برابر سیل محدود نشده است. به گفته معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران، شهرداری عملیات گسترده‌ای در زیر و روی زمین برای مقابله با سیل احتمالی انجام داده که از جمله آن جمع‌آوری ۳ پل ماشین‌رو در تهران بوده که عملیات آن از سال گذشته آغاز شده است. به گفته دیلمی، کار جمع‌آوری پل‌های ماشین‌رو در ۱۰ نقطه دیگر از شهر تهران نیز دنبال می‌شود.

علاوه بر لایروبی رودخانه‌ها‌ و مسیل‌های تهران، جمع‌آوری آب‌های سطحی نیز از جمله اقدامات شهرداری تهران برای آمادگی پایتخت در برابر سیل احتمالی بوده که برای این کار ۳۰۰ میلیارد تومان بودجه اختصاص داده شده است. به گفته معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران، میدان آزادی تهران از جمله مکان‌هایی که طرح جمع‌آوری آب سطحی در آن در حال اجرا است. او گفته، این میدان در مواقع بارندگی تبدیل به استخری از آب‌های سطحی می‌شود اما لوله‌گذاری آن در حال انجام است و تا دهه فجر پایان پیدا می‌کند و این مشکل برای همیشه حل می‌شود. بر اساس اعلام شهرداری طرح جامع جمع‌آوری آب‌های سطحی تهران طی پنج سال آینده تکمیل می‌شود و بخشی قابل توجهی از مشکل آب‌گرفتگی معابر تهران در زمان بارندگی برطرف خواهد شد.

اگرچه شهرداری تهران تلاش‌هایی را برای ایمن‌سازی تهران در برابر سیل انجام داده اما معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران معتقد است که ایمن‌سازی تهران زمانی کامل می‌شود که مسیل‌های از بین رفته در تهران دوباره احیا و ساخته شود. او گفته، ۵۳۰ کیلومتر مسیل آب در تهران داریم و باید ۱۷۰ کیلومتر دیگر نیز ساخته شود اما اگر این مسیل‌ها تکمیل نشود، حادثه‌ای شبیه سیل شیراز یا سیل ۶۶ تهران دور از انتظار نخواهد بود.