سارا مالکی

ایرانی‌ها به شکل سنتی از وسایل خود تا حد امکان استفاده می‌کردند و این فرهنگ مانعی جدی بر سر راه مصرف‌گرایی و تولید زباله بود. این روش قدیمی اما سودمند برای محیط‌زیست، قواعد توسعه پایدار (شکلی از زندگی که موجب تخریب محیط ‌زیست نشود) را در دل خود داشت.

 اما چه شد که از فرهنگ استفاده مجدد از وسایل و صرفه‌جویی در مصرف، به جایی رسیدیم که حالا هر شهروند تهرانی در طول روز ۹۰۰ گرم پسماند تولید می‌کند؟ این عدد زمانی نگران‌کننده‌تر به نظر می‌رسد که بدانیم تهرانی‌ها در هر دقیقه صدها لیتر شیرابه پسماند تر تولید می‌کنند. این عدد فقط در مرکز تخلیه زباله کهریزک، ۲۰۰ لیتر در دقیقه است. طبق این آمار، تهران در دسته شهرهای آلاینده دنیا قرار دارد.

 زباله یکی از عوامل مهم آلودگی به شمار می‌رود و خوب است بدانیم عدم نگهداری و جمع‌آوری صحیح زباله علاوه بر آلودگی خاک، موجب ایجاد آلودگی هوا و آب نیز می‌شود. در هر صورت تولید زباله در زندگی روزمره انسان اجتناب‌ناپذیر است اما راهکارهایی وجود دارد که می‌توان با به کارگیری آن‌ها به عنوان شهروندانی مسئول، در کاهش تولید زباله، تفکیک بهتر و بازیافت آن‌ها، نقش‌آفرینی کرد. روش‌هایی که برای کاهش تولید زباله یا تفکیک آن‌ها وجود دارد، به ویژه در مجتمع‌های مسکونی بزرگ کارایی بیشتری خواهد داشت، زیرا می‌توان حجم انبوه زباله‌ها و پسماندهایی که در یک مجتمع تولید می‌شود را در مسیری صحیح مدیریت کرد.

۳۱ سال پیش، سال ۱۹۹۰ ﺩﺭ ﺍﺗﺮﻳﺶ، ﺧﺎﻧﻮﺍﺩه‌ﻫﺎی ﺩﺍﻭﻃﻠﺐ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺍﻟﮕﻮﻱ ﻣﺼﺮﻑ ﻭ ﻛﺎﻫﺶ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻛﺎﻻﻫﺎی ﻳﻚ ﺑﺎﺭ مصرف، موفق شدند در طول یک سال، نسبت به خانواده‌های معمولی تا ۱۹ درصد زباله کمتری تولید کنند. ﺍﻳﻦ میزان ﻛﺎﻫﺶ تولید زباله ﭘﺲ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺳﺎﻝ ﺑﻪ ۳۴ ﺩﺭﺻﺪ ﺭﺳﻴﺪ.

ولع تولید زباله

پسماندها یا همان زباله‌ها موادی هستند که ما در طول روز با آن‌ها سر و کار زیادی داریم و با فعالیت‌های روزانه خودمان آن‌ها را ایجاد می‌کنیم. این پسماندها شامل مواد تر و خشک می‌شوند که هر کدام زیرمجموعه‌های دیگری دارند. تولید پسماند همواره در زندگی وجود داشته اما در سال‌های اخیر با حاکم شدن فرهنگ مصرف‌گرایی، استفاده از منابع بیشتر و در نتیجه زباله بیشتری نیز تولید می‌شود. در واقع از زمانی که این فرهنگ حاکم شد که «مصرف بیشتر یعنی خوشبختی بیشتر» جنگ بر سر مصرف بیشتر و تولید زباله بیشتر آغاز شد بی آنکه بدانیم این جنگ علیه طبیعت و محیط زیستی است که در آن زندگی می‌کنیم.

مسئله پسماند در مجتمع‌های مسکونی

در برج‌ها و مجتمع‌های مسکونی، جمع‌آوری و دفع زباله‌ها همواره امر مهمی به حساب می‌آید. انواع گوناگونی از زباله‌های آپارتمانی وجود دارند که با توجه به سبک زندگی افراد، متفاوت هستند. مدیریت مواد زائد جامد در مجتمع مسکونی بخش مهمی از نگهداری شهر است؛ زیرا شهروندان از این طریق می‌توانند در کاهش و کنترل تهدید زباله برای شهر سهیم باشند.

 مجتمع‌های مسکونی از تعداد زیادی خانه تشکیل شده‌اند، بنابراین بهترین راه برای کاهش پسماند، کاهش پسماند در هر خانه است. تفکیک در این مجتمع‌ها به صورت یکپارچه یا حداقل هر برج جدا باید صورت بگیرد. اگر از سیستم شوتینگ استفاده می‌گردد، تفکیک زباله‌ها سخت‌تر می‌شود و باید به ساکنین اعلام گردد که فقط زباله‌ی بهداشتی یا زبالۀ تر را درون شوتینگ بیندازند.

انواع پسماند در مجتمع‌های مسکونی

۱. پسماند تر: غذاهای پخته و نپخته، برگ درختان، مواد قابل کمپوست شدن، قهوه، چای و…

۲. پسماند خشک کاغذی: هر نوع کاغذ، بشقاب‌های کاغذی، بلیط‌ها، صورتحساب‌های تلفن، پوشه، بروشور، آگهی و…

۳. پسماند خشک پلاستیکی: هر نوع پلاستیک، کیسه‌های پلاستیکی، بطری‌های نوشابه، بطری‌های آب، کیسه‌های بسته‌بندی زباله، ظروف شیر، کیسه‌های کوچک پلاستیکی و…

۴. پسماند بهداشتی: کهنه کودک، نوار بهداشتی، پوشک دورانداختنی (قابل شستشو و یک بار مصرف)

۵. پسماند خشک خطرناک خانگی: ضایعات قابل انفجار، سرنگ‌های استفاده شده، حشره‌کش‌ها و ظروف تحت فشار، داروهای دورانداختنی، باتری‌ها، سی‌دی‌ها، لامپ‌های روشنایی، لامپ‌های فلورسنت، مواد شیمیایی خانگی

۶. پسماند باغبانی و فضای سبز: برگ گیاه، شاخه‌های بریده شده تر و خشک و…

۷. پسماندهای متفرقه: انواع مواد ساختمانی، سیمان، چوب، گل و…

اولین گام‌ها در کاهش پسماند

اولین قدم در مدیریت پسماندهای مجتمع مسکونی، آن است که دورریزها را کم کنیم. از مواد و كالاها درست استفاده کنیم. راه‌‌های استفادۀ مجدد را یاد بگیریم و در نهایت پسماندهای منزل را تفکیک کنیم؛ یعنی پسماندهای خشک مانند کاغذ، مقوا، پارچه، کاغذ، شیشه، پلاستیک، چوب و غیره را از پسماندهای تر مانند پسماند میوه‌ها، سبزیجات و مواد غذایی و تفالۀ چای و… جدا کنیم و هر یک را در کیسۀ جداگانۀ مخصوص بریزیم.

از شیرابه زباله‌ها چه می‌دانیم؟

شیرابه در واقع همان مايعات و رطوبتی است كه در كيسه‌های زباله جمع می‌شود. در حقيقت مايعات مثل انواع نوشيدني یا آب خورش به صورت مستقيم و پوست و تفاله ميوه‌ها نيز به شكل غيرمستقيم شيرابه ايجاد می‌كنند. بخش بزرگي از زباله‌هاي خانگي را پس‌مانده‌هاي گياهي و حيواني تشكيل می‌دهند. کمیت این پسماندها در طول سال متغير بوده و در ماه‌هاي تابستان، كه مصرف ميوه و سبزي بيشتر است، به حداكثر مي‌رسد به طوریکه ۲۵ درصد وزن پسماند را شيرابه تشکیل می‌دهد. پسماندهاي غذايي مهم‌ترین قسمت زباله است، چرا كه به دليل تخمير و فساد سريع، بهاي نامطبوع توليد كرده و نیز محل مناسبي براي رشد و تكثير مگس و ساير حشرات و جوندگان است.

بمب میکروبی در شیرابه زباله‌ها

در هر میلی‌گرم شیرابۀ زباله‌ها بیش از ۱۰۰ میلیون باکتری مضر موجود است که عامل انتقال بیش از ۱۱۸ نوع بیماری حاد است که سلامت انسان و محیط زیست را به شدت تهدید می‌کند. برای به دست آوردن تصوری از میزان آلودگی و مسمومیتی که در شیرابه موجود است کافی است بگوییم که میزان میکروب‌های موجود در شیرابه بالغ بر ۴۰ هزار برابر زباله‌های معمولی است. حتی حل شدن چند قطره از آن در هر آبی بسان آزاد شدن یک بمب میکروبی خطرناک است که عامل سرایت انواع بیماری‌ها به انسان و دام و گیاهان است. یک لیوان شیرابه قادر است یک درخت تناور را به‌طور کامل از ریشه بخشکاند.

ناراحت کننده است که بدانیم روزانه ۴۰۰ مترمکعب (اتاقی به طول ۱۰ متر، عرض ۴ متر و ارتفاع ۱۰ متر) شیرابۀ زباله در مرکز دفن زبالۀ «آرادکوه» در جنوب تهران تولید می‌شود.

بازگشت شیرابۀ زباله‌ها به بدن

 در رابطه با آلودگی آب‌های زیرزمینی و امکان نفوذ شیرابه به داخل آن‌ها همواره باید قدرت تصفیه‌پذیری و رفع آلودگی در هنگام حرکت شیرابه از لایه‌های مختلف زمین را مد نظر قرار داد، چرا که قدرت خودپالایی سفره آب‌های زیر زمینی به سبب جریان آهسته آن چندین برابر کمتر از آب‌های جاری در سطح است. با این که توده‌های انبوه زباله‌های شهری در فاصله‌ای دور از سکونت انسان‌ها تخلیه می‌شوند ولی با نفوذ شیرابه‌ها به آب‌های سطحی یا زیرزمینی و در نتیجه آلوده کردن یا تغییر دادن کیفیت آب‌ها، زباله‌ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم به بدن انسان‌ها و جانوران راه پیدا می‌کنند.

کاهش شیرابه در زبالۀ مجتمع‌های مسکونی

 برای کاهش شیرابه در خانه‌ها، باید تمهیداتی اندیشیده شود و در محل جمع‌آوری زبالۀ مجتمع نیز زمان توقف زباله‌ها، کمترین مقدار باشد. بهترين كار براي جلوگيري از توليد شيرابه، جداسازي مايعات از ديگر زباله‌ها است. فقط كافي است باقی‌مانده مواد غذایی و تفاله چای و سایر زباله‌های آبدار را درون صافی آبکش آشپزخانه، آبگیری نموده یا چند ساعت به حال خود رها و سپس داخل کیسۀ زباله تخلیه کنید.

چند راهکار ساده برای کاهش تولید شیرابه

برخی راهکارهای ساده که اگر انجام شوند نتیجه آن‌ها مستقیماً در کاهش شیرابۀ شهر و در زندگی شهروندان مشهود می‌گردد عبارت‌اند از:

*جداسازی پسماند تر و خشک

*آبگیری زباله‌های تر با سبد

*خالی کردن بطری‌های حاوی نوشیدنی قبل از دور ریختن

*تخلیۀ تفالۀ چای درون سبد قبل از دفع آن

*آبگیری زباله در سبدهای ظرف‌شویی که باعث کم شدن بوی نامطبوع زباله و پیشگیری از تولید شیرابه می‌شود

*پوست هندوانه حجیم است. اگر پس از مصرف هندوانه سه ساعت پوست آن را کنار سینک ظرفشویی بگذاریم، رطوبت پوست هندوانه بسیار کاهش می‌یابد. علاوه بر آن، می‌توانیم پوست این میوه را خرد کنیم. این کار باعث می‌شود هم جای کمتری بگیرد و هم سریع‌تر خشک شود.

*هنگام پوست گرفتن میوه‌ها، آن‌ها را نازک‌تر بگیرید تا رطوبت کمتری در زباله‌ها ایجاد شود

اصلاح الگوی خرید، شروع کاهش تولید زباله

هنگامی که برای خرید به فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌رویم، معمولاً مقدار بیشتری از آنچه در نظر داریم خرید می‌کنیم؛ بیشتر فروشگاه‌های زنجیره‌ای چنین احساسی در مشتریان ایجاد می‌کنند. با در نظر گرفتن این راهکارها در هنگام خرید، نه تنها در منابع مالی خود صرفه‌جویی خواهید کرد بلکه در کاهش تولید زباله نیز تأثیرگذار خواهید بود.

قبل از رفتن به فروشگاه، اطمینان حاصل کنید که به مقدار کافی کیسه برای خرید فله، شیشه یا ظروف برای مقدار کالای مورد نیاز برای خرید خود تهیه کرده‌اید. خرید فله، استفاده از پلاستیک را کاهش می‌دهد. کالا و مواد غذایی را در حد نیاز و نگهداری و برای مصرف در کوتاه مدت خریداری کنید (قسمت عمدۀ مشکل مصرف کنندگان شخصی، نخست خرید بیش از مورد نیاز مواد غذایی است که ناشی از عدم برآورد نیاز و توجه نداشتن به تاریخ مصرف در هنگام خرید است.) سعی کنید لوازم و وسایلی بخرید که عمر طولانی دارند. حتی‌الامکان از کالاهاي یک بار مصرف و مشابه آن استفاده نکنید.

در چرخ خرید خود چند ساک پارچه‌ای بگذارید و هنگام خرید از آن‌ها استفاده کنید. برای خرید گوشت و ماهی، ظرف از خانه ببرید. از کیسه‌های پلاستیکی دوباره استفاده کنید. آن‌ها را دور نریزید. می‌توانید از آن‌ها در سطل زباله خانه استفاده کنید. برای خرید حبوبات فله، شیشه به همراه ببرید. برای خرید توت و توت فرنگی ظرف با خود ببرید. در ضمن می‌توانید این میوه‌ها را فقط زمانی که قصد خوردنشان را دارید بشویید؛ زیرا در صورت شسته شدن زود خراب می‌شوند و این یعنی افزایش تولید زباله تر و شیرابه.

 به جای این که حبوبات بسته‌بندی بخرید، آن‌ها را به صورت آزاد خریداری کنید و یک کیسه که از قبل داشته‌اید را همراه خود برده و از فروشنده تقاضا کنید حبوبات را درون آن بریزد. همیشه به جای نگهداری درون کیسه، از یک ظرف با کیفیت برای نگهداری آن‌ها استفاده کنید.

تفکیک پسماند در مجتمع مسکونی

 اولین قدم این است که همۀ زباله‌ها را در یک کیسه زبالۀ یکسان نیندازیم و در منزل، حداقل دو نوع کیسه زباله داشته باشیم، برای زباله‌های «خشک» و «تر» که دو نوع اصلی زباله است. واقعیت این است که در زندگی‌های امروزه، زباله و زباله‌سازی بخش جداناپذیری از زندگی روزمره است بنابراین تنها کار مفیدی که می‌توان در این رابطه انجام داد، تولید زبالۀ کمتر و تفکیک زباله‌ها در منزل است؛ مثلاً استفاده از غذای خانگی و استفاده نکردن از غذاهای آماده، ناخودآگاه حجم زیادی از زباله‌های تولیدی حاصل از ظروف یک بار مصرف، بسته‌بندی‌های کاغذی و مقوایی، سلفون‌ها و آلومینیوم‌ها را کاهش می‌دهد.

 اغلب مواد خوراکی، شامل پسماند غذاها و میوه‌ها در دستۀ زباله‌های تر قرار می‌گیرد و بیشتر آن‌ها نیز قابلیت تبدیل شدن به کودها و کمپوست‌ها را دارند. در واقع همین که زبالۀ تر را که جذب زمین می‌شود، جدا از زباله‌های خشک قرار دهیم، کمک بسیار بزرگی به صنعت بازیافت کرده‌ایم.

 اما زبالۀ خشک، شامل انواع قوطی کنسروها و ظرف‌های فلزی، پلاستیکی، کاغذ و مقواست که همۀ این مواد در صورت تفکیک شدن می‌تواند دوباره جذب صنعت شود. نکته بسیار مهمی که باید در تفکیک زباله به آن دقت کنیم، جداسازی زبالۀ خطرناک از سایر زباله‌های خشک و تر است. بسیاری از زباله‌های بیمارستانی و حتی پسماند انواع باتری‌های یک‌بار مصرف در صورت رعایت نکردن اصول ایمنی برای دفع آن‌ها، می‌تواند خطرات زیست‌محیطی جبران ناپذیری به بار آورد.

چرا بهتر است زباله‌ها را تفکیک کنیم؟

تفکیک زباله در منزل کار بسیار آسانی است و نیاز به دانش، تخصص و مهارت خاصی ندارد؛ بنابراین انجام این کار ساده می‌تواند صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کاهش آلودگی محیط زیست را به همراه داشته باشد.

در واقع تفکیک زباله‌ها تنها راه حل برای بهبود وضعیت بحرانی محیط زیست است.

نقش مدیر ساختمان در کاهش پسماند

 مدیر ساختمان مسئول حفظ و ادارۀ ساختمان و اجرای تصمیماتی است که مجمع عمومی می‌گیرد. مدیر باید در جلسۀ سالانه مجمع به مدت معلوم با رأی مالکین ساختمان انتخاب شود.

مدیریت ساختمان می‌تواند در کاهش پسماند نقش مهمی داشته باشد و ساکنان ساختمان را به این کار تشویق کند. قرار دادن ظروف تفکیک زباله در محوطه مجتمع، تعیین مخزن برای جمع آوری کاغذ، پلاستیک و غیره، اعلام اینکه ساکنین فقط می‌توانند زبالۀ تر را به شوتینگ زباله وارد کنند، آموزش به ساکنین، سرایدار و کارگران در جهت مدیریت صحیح پسماند، خرید وسایل با دوام برای ساختمان، تشویق همسایگان به استفاده نکردن از ظروف یک‌بار مصرف یا استفاده مجدد از شیشه‌های مربا و ترشی و… از مواردی است که مدیر ساختمان می‌تواند در آن نقش‌آفرینی کند.

مدیر ساختمان می‌تواند با استفاده از روش‌های بی‌شماری که برای مرتب‌سازی، جمع‌آوری زباله‌های قابل بازیافت وجود دارد، سیستم بازیافت خاص را برای هر ساختمان طراحی کند. برای مثال می‌شود با استفاده از سطل زباله‌های فانتزی، سطل‌های بازیافت سرگرم‌کننده و شیک کنید را در ورودی مجتمع‌ها قرار داد تا هنگامی که افراد از منزل خارج می‌شوند، اقلام قابل بازیافت خود را در آن بیندازند.

حرکت به سمت پسماند صفر

پسماند صفر یعنی استفاده نکردن از یکبارمصرف‌ها و کاهش پسماندهای تر و خشک. جنبش زباله صفر (Zero-Waste) فلسفه‌ای محیطزیست‌دوستانه برای زندگی است که آرام آرام راه خود را در میان نسل جدید باز می‌کند. پسماند صفر شهروند را به سوی مینی‌مالیسم سوق می‌دهد که در سبک زندگی آن را می‌توان به ساده زیستی تعبیر کرد. دور شدن از هیولای پر خرج مصرف گرایی با اقتصاد مقاومتی مرتبط و به آموزه‌های دینی و اخلاقی ما بسیار نزدیک است.

از تمام زباله‌های تجزیه‌ناپذیری که سالانه در جهان تولید می‌کنیم، تنها ۹ درصد آن بازیافت می‌شود. این یعنی ما هر سال ۹۱ درصد زباله‌هایمان را در زمین تلنبار می‌کنیم. تصور کنید اگر هر سال بیش از ۹۰ درصد زباله‌های منزلتان را در محیط خانه نگهدارید، چه اتفاقی خواهد افتاد. جنبش پسماند صفر فلسفه‌ای است که می‌خواهد مردم را به تجدیدنظر در مورد رویکردشان نسبت به زباله فراخواند و آن‌ها را تشویق کند تا میزان زباله‌های تجزیه‌ناپذیری که تولید، دفن، سوزانده یا در آب‌ها رها می‌شوند را به صفر برسانند. تا رسیدن به این نقطه راهی طولانی در پیش است که مسیر آن از کاهش تولید زباله، تغییر در نحوه تولید و بسته‌بندی کالا، تفکیک زباله‌ها و بازیافت آن‌ها می‌گذرد.