پانزدهمین سال‌مرگ مرتضی ممیز، طراح نشان شهرداری تهران – دروازه تهران
سایه دروازه‌های تهران در یک نشان
باربد اعلایی
امروز، پنجم آذر مصادف است با پانزدهمین سال‌مرگ مرتضی ممیز. هنرمندی که از او به عنوان تأثیرگذارترین طراح گرافیست در سده اخیر یاد می‌شود. ممیز بنیان‌گذار طراحی گرافیک معاصر نبود. پیش از او نیز نام‌های مهمی در گرافیک هنری و تجاری ایران مشغول به کار بودند. طراحانی که آثارشان حتی تا به امروز هم باقی مانده است؛ اما لقب پدر طراحی گرافیک ایران از این رو به ممیز نسبت داده می‌شود که او نقشی اساسی در بنیان گذاشتن رشته گرافیک به عنوان یک رشته دانشگاهی داشت و از طرفی برای سازماندهی صنفی هنرمندان این رشته تلاش بسیاری کرد. او اولین دوسالانه طراحی گرافیک را در ایران برگزار کرد. این‌ها را بگذارید در کنار هنرش در طراحی لوگو. نشان بسیاری از ارگان‌ها و سازمان‌هایی که با زندگی روزمره مردم پیوند خورده است کار مرتضی ممیز بوده است. انبوهی از مردم بی آنکه نام ممیز را بشناسند، مخاطب هنر او بوده‌اند
لوگو‌هایی که مانده‌اند
ممیز طراح نشان‌هایی مهمی از جمله نشان شهرداری تهران، نشان سازمان آتش‌نشانی، سازمان ملی استاندارد، شرکت خودروسازی سایپا و… بوده است. طراحی نشان شهرداری تهران از جمله نشان‌های مهم کارنامه کاری او به حساب می‌آید. این نشان بر پایه تقارن و توازن طراحی شده است. ممیز درباره طراحی نشان شهرداری تهران که در سال ۱۳۶۸ انجام شده، گفته است: «هدف اصلی‌ام در طراحی نشانهٔ شهرداری تهران، نشان دادن شهری با دروازه‌های قدیمی‌اش بود. ضمن کار، از ترکیب دروازه‌ها به نقش گلی رسیدم. تعداد دروازه‌های قدیم تهران ۱۲ تا بود. فکر کردم برای حفظ سادگی نقش، تعداد گلبرگ‌ها را به کم‌ترین عدد مناسب برسانم.»
علاوه بر این ممیز نشان دیگری هم برای سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران طراحی کرد که امروز به عنوان نشان آتش‌نشانی شناخته می‌شود. این نشان در سال ۱۳۷۴ طراحی شد و ممیز درباره آن گفته است: «برای آن که شعله را طراحی کنم تلاش زیادی کردم. اول خواستم شعلهٔ سرکشی را طراحی کنم؛ بعد فکر کردم شعله حالت شعاری پیدا می‌کند و بالاخره فکر کردم اگر شعله فرمی قوی و چشم‌گیر داشته باشد هم نیت اولیهٔ مرا مطرح می‌کند و هم جنبهٔ اخطار و توجه را به خوبی القاء می‌کند. چارچوب سیاه رنگ روحیهٔ تسلط و کنترل آتش را تداعی می‌کند.»
ممیز و دانشگاه تهران
مرتضی ممیز از یک سوی دیگر هم با شهر تهران نسبت دارد و آن هم حضور تأثیرگذارش در مهم‌ترین دانشگاه شهر است. او خود از دانشجویان دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران بود. او سال ۱۳۳۵ شروع به تحصیل در رشته نقاشی این دانشگاه کرد. سال ۱۳۴۴ برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد و در یک مدرسه هنر‌های تزئینی در رشته طراحی غرفه گواهی گرفت. او بعد از بازگشت از فرانسه از سال ۱۳۴۷ در دانشگاه تهران مشغول به کار شد. سال ۱۳۴۹ از جمله بنیان‌گذاران رشته طراحی گرافیک در دانشگاه تهران بود. او تا سال‌های آخر زندگی خود به تدریس در دانشگاه ادامه داد. در سال‌های بعد از انقلاب زمانی به عنوان مدیر گروه ارتباط تصویری و عکاسی دانشکده هنر‌های زیبا انتخاب شد و در همین دوره بود که بسیاری از طرحان گرافیک نسل بعدی همچون رضا عابدینی و ساعد مشکی و… در دانشگاه تحصیل می‌کردند
کوچه‌ای برای ممیز
بهمن ماه سال گذشته شورای شهر تهران تصمیم گرفت که در تهران کوچه‌ای به نام مرتضی ممیز نام‌گذاری شود. در آن جلسه شورا تصمیم گرفته شد که یکی از کوچه‌های مجاور خانه هنرمندان به نام اردلان به نام مرتضی ممیز تغییر کند. محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون نام‌گذاری یکی از دلایل این انتخاب را وجود نام‌های تکراری در شهر عنوان کرد؛ اما بعد از نصب پلاک خیابان به نام مرتضی ممیز بعضی از اهالی کوچه نسبت به این تغییر واکنش نشان دادند و اقدام به کندن پلاک و نوشتن نام قدیم کوچه با رنگ کردند. گروهی هم شروع به انتقاد از شورا کردند که چرا نام یک کوچه قدیمی را تغییر داده و برای این کار سراغ معبر دیگری نرفته است. البته باید در نظر داشت که با این منطق نام بزرگان یک کشور را یا فقط باید روی اتوبان‌ها گذاشت یا مناطق دورافتاده. در همین ماه‌های اخیر بود که شهرداری واشنگتن نام خیابان بسیار مهمی را در اطراف کاخ سفید به «جان سیاهان مهم است» تغییر داد. می‌توان توقع داشت با کمی کار فرهنگی مثل توزیع دفترچه‌هایی میان اهالی کوچه درباره ممیز یا برپا کردن چادر کوچکی در آن حوالی که نمونه کارهایی از ممیز در آن نمایش داده شود به اهالی کوچه اهمیت ممیز را یادآوری کرد اما اینکه با لجبازی اهالی همراه شد به نظر چندان منطقی نمی‌آید.
۵ آذر ۱۳۹۹ – روزنامه چندرسانه‌ای دروازه تهران