زهرا داستانی

نزدیک به ۷ سال است که شرق و غرب تهران را به هم متصل کرده و روزانه صدها خودرو از طریق این پل دو طبقه از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر در شهر در حرکت‌اند. ساخت پل دو طبقه صدر که با هدف کاهش بار ترافیکی شمال تهران با صرف هزینه‌های چند هزار میلیارد تومانی احداث شده، نتوانسته در این سال‌ها به هدفش برسد. فارغ از ناکارآمدی این پل در مهار ترافیک، حتی انتقاد‌هایی بسیاری به نحوه ساخت این پل تک پایه‌ای وارد شده است. این انتقادات سبب شده تا این سؤال در ذهن ایجاد شود که با هزینه کلانی که صرف ساخت این پل شده، چه کارهای دیگری در شهر می‌توانست انجام شود؟

پل دوطبقه صدر به طول ۱۱ کیلومتر به ‌عنوان طولانی‌ترین حلقه بزرگراهی شمال تهران آذر ماه ۱۳۹۲ به بهره‌برداری رسید. کلید ساخت این پل سال ۱۳۹۰ و در زمان مدیریت محمدباقر قالیباف زده شد. کار ساخت آن را قرارگاه خاتم الانبیا به دست گرفت و مازیار حسینی معاون پیشین حمل و نقل و ترافیك شهردار تهران مسئول ارشد طراحی آن از صفر تا صد بود. این پل طی ۲۶ ماه به صورت تك پایه احداث و با چند رمپ و لوپ به تونل نیایش متصل شد تا شرق تهران را به غرب پیوند دهد. آن‌طور که مسئولان وقت گفته‌اند، پروژه طبقاتی پل صدر با هدف بهبود تردد و کاهش بار ترافیک منطقه شمال و شمال شرق تهران احداث شد و قرار بر این بود تا با احداث این پل دو طبقه بار ترافیکی از دوش هفت بزرگراه پایتخت یعنی بزرگراه‌های همت، حكیم، مدرس، رسالت، زین‌الدین، یادگار امام (ره) و چمران برداشته شود.

اما با گذشت هفت سال از زمان راه‌اندازی آن، این پل دوطبقه نتوانسته انتظاراتی که از آن می‌رفت را برآورده سازد. تسهیل تردد خودروها در شهر و کاهش ترافیک در تهران که کارکرد پل صدر را تشکیل می‌دادند، عملی نشده و هنوز هم در ساعات اوج رفت‌وآمد و تردد مسیرهای منتهی به صدر پر از ترافیک است. حتی مجید فراهانی، عضو شورای شهر تهران پل صدر را معضلی برای ترافیک تهران عنوان کرده است. او گفته: «امروزه شاهد هستیم پل صدر نتوانسته کارکرد اصلی خود را که همان کاهش بار ترافیکی و ایفا نقش ترافیکی است را انجام دهد و خود معضلی برای ترافیک شده است‌.»

خطراتی که پل صدر را تهدید می‌کند

اما تنها صحنه تکراری ترافیک خودروها روی پل دو طبقه صدر در هفت سال اخیر نبوده که سبب شده موج انتقادها به سوی این سازه عظیم در تهران روانه شود. فارغ از آلودگی صوتی و آلودگی هوا که پل صدر برای اهالی و ساکنان محدوده صدر ایجاد کرده، تک پایه بودن پل خود کانون حملات منتقدان بوده است. بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که این پل به دلیل تک پایه بودنش استقامت و استحکام کافی در برابر حوادث طبیعی چون زلزله را ندارد. به گفته فریبرز ناطق الهی، معاون پیشین پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و رئیس سابق پژوهشکده مهندسی سازه عملکرد پل‌های تک پایه‌ای در جهان ثابت شده و بر اساس آن می‌توان گفت که در زمین لرزه این‌گونه پل‌ها تخریب شده و روی زمین می‌خوابند؛ بنابراین در زمان زلزله احتمالی تهران پل صدر می‌تواند دسترسی و امدادرسانی به ۴.۵ میلیون نفر در تهران را محدود کند.

فارغ از نوع سازه کارشناسان می‌گویند که پل ۱۱ کیلومتری صدر روی گسل‌های تهران ساخته شده است. گسل‌هایی که به صورت عمودی پل صدر را قطع می‌کنند.

توجه نکردن طراح و سازنده پل صدر به خطر شسته شدن زیر پایه‌‌های پل توسط آب‌های زیرزمینی و قنات‌های تهران از دیگر مواردی است که انتقادهای بسیاری را متوجه این سازه کرده است. بر اساس اعلام کارشناسان طبقه دوم پل صدر تقریباً محل گذر آب‌های زیر‌زمینی تهران و قنوات شریعتی و نیاوران است و احتمال آنکه به مرور زمان زیر پایه‌های پل صدر شسته شوند وجود دارد. آن زمان است که پل صدر روی زمینی بند نیست که ایستاده بماند.

حتی انتقادات در رابطه با این پل به نوع سازه و جانمایی این پل محدود نشده و مصالح و قطعات به کار رفته در آن هم مورد انتقاد قرار گرفته است. مصالحی که گفته می‌شود توسط بابک زنجانی خریداری و به ایران وارد شده تا در ساخت پل از آن استفاده شود. محسن سرخو، عضو شورای چهارم شهر تهران گفته است: «در ساخت پل صدر، نیاز به وجود قطعاتی (حوزه نگهدارنده‌ها و جرثقیل‌ها) بود كه باید از خارج كشور وارد می‌شد و این قطعات با تأمین اعتبار مالی از طریق «بابك زنجانی» خریداری (سال‌های ۹۰ تا ۹۲) و وارد شد.» وی افزوده: «اتفاقاً طی اجرای پروژه در حوزه خرید نئوپرن‌ها (ضربه‌گیر پل) كه به اسم قطعه ایتالیایی وارد كرده بود دچار مشكل شد، به گونه‌ای كه وقتی این نئوپرن‌ها زیر بار رفت از هم گسیخته و بهره‌برداری از پل صدر چهار ماه به تعویق افتاد.»

برای ساخت پل صدر چقدر هزینه شد؟

اما پل صدر با تمامی انتقادات و بدون آنکه در طرح جامع تهران وجود داشته باشد و گزارشی توجیهی برای ساخت آن به شورای شهر تهران ارائه شود با صرف هزینه گزاف ساخته شد. هزینه‌های چند هزار میلیاردی که همچنان عددی دقیق از آن ارائه نشده است. هزینه‌های اعلام‌شده برای ساخت این پل از همان موقع تا الآن آمار و ارقامی متفاوت بوده است. ابتدا هزینه اجرای این طرح بیش از ۶۰۰ میلیارد تومان اعلام شد اما در نهایت رقم تقریباً رسمی بالغ بر ۱۳۰۰ میلیارد تومان برای آن (پروژه پل طبقاتی صدر) اعلام شد و البته برخی دیگر از منابع کل هزینه صرف شده برای ساخت پروژه طبقاتی صدر و تونل نیایش در مجموع حدود چهار هزار میلیارد تومان اعلام کرده‌اند.

در اظهارنظری دیگر در یکی از جلسات شورای عالی شهرسازی و معماری در سال ۹۶ عباس آخوندی، وزیر وقت راه، مسکن و شهرسازی به شکلی صریح درباره هزینه‌های ساخت این بزرگراه گفت: «پروژه اتوبان صدر، بیش از یک میلیارد دلار هزینه در بر داشت که خود پروژه اتلاف منابع بیت‌المال بود و برای اجرای آن، زمین باارزش اراضی عباس‌آباد – زمینی که قلب شهر تهران بود – با بانک انصار تهاتر شد.»

سال ۹۴ نیز محمد حقانی، عضو کمیسیون سلامت و محیط‌ زیست دوره قبل شورای شهر تهران، در جلسه‌ای در رابطه با وضعیت تهران گفت: «یکی از پیمانکاران پل صدر به من می‌گفت شهرداری تهران به‌جز هزینه‌های تملک و شهرداری‌های مناطق، شش ‌هزار میلیارد تومان برای این پروژه هزینه کرده و باید پرسید با این اعتبار خط ٣ و ٦ و ٧ متروکه امروز تأخیر هم دارند، به بهره‌برداری نمی‌رسید؟»

به جای صدر چه کارهای دیگری برای شهر می‌شد انجام داد؟

محمدرضا رحیمی، نماینده پیشین مجلس پل صدر را نمونه بارز برندسازی و هدر رفت منابع ملی در مدیریت شهری گذشته دانسته است. منابعی که می‌شد صرف کارهای دیگری برای شهروندان شهر شود تا ساخت پلی که شهر را به خدمت خودروها در می‌آورد؛ مثلاً توسعه خطوط و ایستگاه‌های مترو که ساخت آن‌ها به دلیل کمبود بودجه به تأخیر افتاده است. هرچند تکمیل و ساخت ایستگاه‌های مترو در تهران در مدیریت جدید شهری به شتاب افتاده و بناست تا انتهای سال جاری ۱۲ ایستگاه مترو در تهران افتتاح شود اما مسئولان تحقق این امر را منوط به حمایت مالی دولت دانسته‌اند.

حتی منابعی که صرف ساخت پل صدر شده می‌توانست صرف انجام پروژه‌های کوچک مقیاس محلی شود که سرمایه اندکی می‌طلبد اما تأثیر عمیق‌تری بر شهروندان شهر دارد. شهرداری تهران می‌گوید که اگر پل صدر با هزینه ۱۳۰۰ میلیارد تومان ساخته شده باشد امروز می‌توانستیم با این بودجه ۱۳۵۴ پاتوق محلی و ۶۱۹ کتابخانه در مناطق مختلف شهر احداث کنیم. در کنار این کار می‌شد ۹۲۸ کیلومتر مسیر دوچرخه‌سواری در خیابان‌های شهر هم ایجاد کرد تا باعث گسترش دوچرخه‌سواری در شهر باشد.