سارا مالکی

گروه سنی سالمندان در ایران رو به گسترش است و در سال‌های آینده با افزایش تعداد و درصد این گروه سنی در هرم جمعیتی کشور مواجه خواهیم بود. بر اساس آمار سرشماری سال ۱۳۹۵، از کل جمعیت حدود ۸ میلیون و ۶۹۳ هزار و ۷۰۶ نفری شهر تهران، ۱ میلیون و ۱۰۸ هزار و ۴۳۴ نفر این جمعیت، معادل ۱۳ درصد از شهروندان را افراد سالمند تشکیل می‌دهد. آمار یاد شده نشان می‌دهد نیازهای جمعیت سالمندان رو به فزونی است و نه تنها باید در سطح مدیران برای این قشر برنامه‌ریزی‌هایی صورت گیرد، بلکه لازم است شهروندان دیگر نیز به ویژه در محیط همسایگی نسبت به این گروه سنی حساس‌تر شوند. آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که اگر سالمندی در همسایگی دارید، چطور می‌توانید فضای زندگی را برای او سرزنده‌تر کنید؟ یا تا به حال پای صحبت‌های همسایه خود که از قدیمی‌های محل است نشسته‌اید؟ می‌دانید زندگی در محیط محدود و محصور آپارتمان چقدر در روحیه همسایه سالمند شما اثرگذار است؟

به تنهایی سالمندان در محیط همسایگی پایان دهیم

 یکی از موارد مهم در رابطه با سالمندان، توجه به آن‌ها در زندگی آپارتمانی است؛ اما چرا توجه به سالمندان در محیط همسایگی اهمیت دارد؟‌ در بسیاری از مواقع، ممکن است فرد یا افراد سالمندی را در همسایگی یا مجتمع مسکونی خود داشته باشیم که احتمالاً با مشکلات و مسائلی روبرو هستند. بسیاری از این مسائل شاید اساساً برای نسل جوان یا نوجوان، کم‌ترین اهمیت را داشته باشد. برای مثال، یکی از این موارد، تنهایی است. این موضوع تا حدی اهمیت دارد که در برخی از تعریف‌های سالمندی، از دست دادن شبکه روابط مبنا و معیار قرار گرفته است. برای مثال در برخی تعریف‌ها با دیدی معطوف به شبکه ارتباطی فرد، سالخوردگی را به معنای از دست دادن روابط تعریف کرده و بازنشستگی را نه تنها به معنای از دست دادن شغل بلکه به معنای از دست دادن روابط و تماس با سایرین در محل کار توصیف شده است.

چرا ارتباط با همسایگان برای سالمندان مهم است؟

 با توجه به این توضیحات، اهمیت توجه به سالمندان و مناسبات همسایگی بیش از پیش مشخص می‌شود. جریان به این صورت است که عمده جوانان، ساعت‌های زیادی از روز را در خارج از خانه‌ها هستند و شبکه ارتباطی‌شان متعدد و متنوع است و بنابراین شاید در بسیاری از مواقع، به دنبال پر کردن زمان خود با روابط درون شبکه همسایگی نباشند. ولی در مورد سالمندان اوضاع متفاوت است. طی کردن زمان طولانی در خانه، برآوردن نیازها و محدودیت حرکتی برای گذراندن روز در خارج از محله و خیابان زندگی‌شان، الگوهای فراغتی محدودتر و غیره، مفهوم همسایگی و تعریف از همسایه و همسایگی خوب را برای سالمندان با تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای روبرو می‌سازد. این موارد باعث می‌شود تا همسایگی و کم و کیف ارتباط با همسایگان، برای این گروه سنی بسیار مهم و اساسی باشد.

فاصله سالمندان از محله‌های دوران جوانی

 یکی دیگر از مواردی که سبب انتظارات و تعریف‌های متفاوت همسایگی برای این گروه سنی می‌شود، به الگوهای دیگر سکونت و همسایگی و امکان مقایسه آن‌ها با شیوه فعلی سکونتشان بازمی‌گردد. مطلوب بودن زندگی‌های قدیمی و الگوهای قبلی در فکر سالمندان و داشتن تجربه‌های دیگری از همسایگی، سبب می‌شود تا نقد شیوه زندگی رایج آپارتمان‌نشینی حداقل در برخی از وجوه برای این گروه پر رنگ‌تر باشد.

همزیستی مسالمت‌آمیز در آپارتمان‌ها

 یکی دیگر از مواردی که اهمیت همسایگی را برای این گروه پررنگ می‌کند، مختصات زندگی‌های آپارتمانی است که بخش مهمی از همسایگی را تشکیل می‌دهد. مثلاً بحث مربوط به نیاز به استراحت و آرامش بیشتر برای این گروه از یکسو و در مقابل نیاز یک کودک به جست و خیز و تحرک، از سوی دیگر است. این موارد در برخی از مواقع، منجر به تقابل و رویارویی خواست‌ها و نیازها منجر می‌شود؛ اما اگر با سالمندانی که در همسایگی داریم بیشتر آشنا شویم، می‌توانیم به مشکلات آن‌ها نیز آگاه‌تر شده و فضای بهتری برای آنان ایجاد کنیم.

چطور سالمندان را در مرکز توجه قرار دهیم؟

با توضیحات یاد شده، طراحی یک رویداد همسایگی که سالمندان را در محیط آپارتمان یا ساختمان مورد توجه قرار دهد می‌تواند به تقویت روحیه سالمندان و توجه بیشتر همسایه‌ها به این قشر منجر شود. برای مثال رویدادی که در آن «طولانی‌ترین اقامت» در محله جشن گرفته شود، می‌تواند به احساس مثبت فرد سالمند و احساس تعلق سایر ساکنان محله یا ساختمان بینجامد. در راستای توجه بیشتر به همسایگان سالمند و افزایش تعاملات همسایگی زیر سایه حضور این افراد می‌توان رویدادهای دیگری نیز طراحی کرد. برای مثال خاطره‌گویی توسط سالمندان یا برگزاری برنامه‌های پر نشاط مثل جشنوارۀ غذاهای قدیمی، جام شطرنج و سایر بازی‌های مشابه نیز می‌توانند رویدادهای جذابی باشند.

مهم‌ترین نتایج توجه به سالمندان

 برگزاری رویدادهای یاد شده اولین و مهم‌ترین نتیجه‌اش آن است که به همسایگان یادآوری می‌شود بیش از قبل به نیازهای این گروه سنی در واحد همسایگی‌شان توجه کنند. دیگر نتیجه قابل اعتنا در راستای برگزاری رویدادهای همسایگی آن است که برای این گروه حس مثبتی به دلیل دیده شدن و شنیده شدن ایجاد خواهد شد.

 امکان تعاملات بیشتر همسایگان با سالمندان در روز رویداد اتفاق مثبت دیگری است که می‌توان به آن اشاره کرد علاوه بر آنکه برگزاری چنین رویدادهایی می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد شبکه‌های دوستی بین سالمندان ساکن در یک مجتمع یا محله شود. در نهایت مهم‌ترین نتیجه‌ای که برگزاری رویدادهای یاد شده به همراه دارد، ایجاد فضای پر نشاط و سرزنده در همسایگی به واسطه حضور افراد سالمند است.

حس حمایت اجتماعی

به صورت کلی گسترش احساس «حمایت اجتماعی» به دلیل تسهیل تعاملات بیش‌تر همسایگان و سالمندان و همچنین ایجاد احساسات خوب به دلیل دیده و شنیده شدن، یکی از عمده تأثیرات این رویداد برای این گروه است. در برخی تعریف‌ها حمایت اجتماعی به مثابه معرفتی معرفی شده که باعث می‌شود تا فردی باور کند مورد احترام و علاقۀ دیگران است. همچنین حمایت اجتماعی به مثابه برخورداری از محبت، مساعدت و توجه اعضا خانواده، دوستان و سایر افراد نیز تعریف شده است.

 با این توضیحات، اگر رویداد همسایگی بتواند حضور و بودن ارزشمند سالمندان را به خود آن‌ها و دیگران یاد آوری کند، زمینه ساز بخش کوچکی از زیست سعادتمند دوران سالمندی ‌خواهد بود. همسایه‌ها می‌توانند با پاسداشت حضور سالمندان یک سبک زندگی را پیش روی نوجوان جامعه قرار دهند.

بر این اساس می‌توان در یکی از جلسات ساختمان یا مجتمع بحث تجلیل از سالمندان مطرح شود. در این راستا می‌توان جشنی پیرامون تجلیل و تقدیر از همسایگان قدیمی تحت عنوان «طولانی‌ترین اقامت» برگزار کرد. جشن خاطره‌گویی این گروه از افراد می‌تواند به دیالوگی میان نسل‌ها ختم شود. می‌توان راهی باشد برای آشنا شدن با مفهوم همسایگی میان آدم‌های قدیمی یا آشنا شدن قدیمی‌ها با آنچه جوان‌ترها درباره سبک زندگی معاصر فکر می‌کنند. این می‌تواند شکلی از انتقال تاریخ شفاهی در میان نسل‌ها باشد. در کنار این رویدادها همچنین می‌توان برخی از برنامه‌های پرنشاط را نیز برای برگزاری رویداد مورد توجه قرار داد تا سرزندگی بیشتری در محیط همسایگی جاری شود.