فضاهای عمومی شهری بستری برای شکلگیری تعاملات اجتماعی و مراودات شهروندی هستند و نقش اساسی را در شکلگیری مشارکت‌های اجتماعی شهروندان ایفا می‌کنند. خیابان‌ها، کوچه‌ها و پیاده‌راه‌ها به عنوان فضاهای حرکتی و میدانگاه‌ها، پارک‌ها و بلوارها به عنوان فضاهای مکث و استراحت شهروندان زندگی جمعی را در شهرها را به نمایش می‌گذارند؛ اما از این زندگی جمعی شهروندان دچار معلولیت شده سهم اندکی دارند.
شهرها به تمام شهروندانی که در آن زندگی می‌کنند تعلق دارند و همه شهروندان باید حق استفاده از فضاهای عمومی و امکانات موجود در شهر به طور مساوی بهره ببرد اما بسیاری از گروه‌های اجتماعی در شهرها نمی‌توانند از این حق طبیعی برخوردار باشند. معلولان که طیف گسترده‌ای از افراد دارای ناتوانی‌های جسمی، حرکتی و ذهنی را تشکیل می‌دهند، از جمله این گروه‌های اجتماعی هستند که کمترین بهره را از شهر، فضاهای عمومی و امکانات شهری می‌برند.
تهران چند شهروند معلول دارد؟
اگرچه آمار دقیقی از تعداد معلولانی که در تهران زندگی می‌کنند وجود ندارد و شمارش آنها در آخرین سرشماری شهر در سال ۹۵ از قلم افتاده است اما برآورد میشود که با توجه به اعلام سازمان جهانی بهداشت که ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت جوامع را افراد معلول تشکیل می‌دهند. محمد‌جواد حق‌شناس رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر گفته است بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون نفر از جمعیت تهران دارای معلولیت هستند. زندگی در کلان‌شهری چون تهران هرچقدر سخت باشد، برای این ۸۰۰ تا یک میلیون نفرِ دارای معلولیت به مراتب سخت‌تر است.
چالش‌های معلولان در برقراری ارتباط با شهر
تردد در شهر؛ شاید اولین و اصلی‌ترین چالش معلولان در ارتباط با شهر باشد که هر لحظه زندگی معلولان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. چالشی که به بیکاری، جلوگیری از ادامه تحصیل، منزوی شدن آنها منجر میشود. حتی دستیابی به بسیاری از امور روزمره زندگی معلولان که در مواجهه با شهر تأمین میشود، تحت تأثیر این چالش قرار دارد و آنها را محتاج دیگران می‌کند. از خرید مایحتاج اولیه زندگی گرفته تا استفاده از ابتدایی‌ترین خدمات بانکی اغلب معلولان را نیازمند به کمک شهروندان دیگر می‌کند. هنوز بانک‌ها فکری به حال کار کردن نابینایان با اپلیکیشن‌ها بانکی نکرده‌اند.
وقتی زندگی آنلاین شامل معلولان نمی‌شود
غالباً هیچ زیرساختی برای آسان‌تر شدن مراوده معلولان با شهر در تهران وجود ندارد. در شرایطی که امروزه بسیاری از اموراتی که شهروندان را به خیابان می‌کشاند و آنها را در مواجهه مستقیم با شهر قرار می‌دهد در بستر مجازی و آنلاین تأمین میشود، حتی بخشی از معلولان از این زیرساخت نیز بهره‌مند نیستند. بسیاری از نرم‌افزارهای موبایلی که برای کاهش مواجهه شهروندان با شهر ساخته شده‌اند، برای بخشی از معلولان از جمله نابینایان طراحی نشده و همچنان آنها را وادار می‌کند که برای تأمین نیازهای خود سختی رویارویی با شهر و تردد در آن را به جان بخرند.
کرونا شهرها را برای معلولان نا امن‌تر می‌کند
اما زندگی در کلان‌شهرهایی چون تهران زمانی برای معلولان دشوارتر میشود که شهرها درگیر بحران‌هایی چون بلایای طبیعی یا پاندمی‌هایی می‌شوند که جریان زندگی در شهرها را از مسیر سابق خود خارج می‌کند. شیوع ویروس کرونا در ایران و قرار گرفتن تهران در وضعیت قرمز از نظر تعداد بیماران و فوتی‌های کرونایی اگرچه زندگی را برای همه شهروندان سخت کرده اما این دشواری به مراتب برای افراد دارای معلولیت بیشتر است.
این خصلت بیماری‌هایی مانند کرونا‌ست که تنها راه در امان ماندن از آن دوری از اجتماعات انسانی است که اغلب در فضاهای عمومی شهر اتفاق می‌افتند. این مسئله به علاوه بیماری‌های زمینه‌ای که ممکن است که شهروندان دچار معلولیت از آن برخوردار باشند. سبب شده که حضور معلولان در فضاهای عمومی شهر به حداقل برسد. این حضور حداقلی در شهر به معنای بهره‌مندی کمتر این شهروندان از امکانات شهر و منزوی‌تر شدن هر چه بیشتر آنها است. به ویژه در این شرایط بسیاری از مراکز خدماتی که به این گروه اجتماعی خدمات خاص ارائه می‌کردند، به دلیل وضعیت کرونایی تعطیل یا نیمه تعطیل هستند.
تلاش برای بازگرداندن شهر به معلولان
با وجود تمام چالش‌هایی که در شهرها برای معلولان وجود دارد، گام‌هایی برای کاهش این معضلات برداشته شده است.
مناسب‌سازی پیاده‌راه‌ها و پارک‌های شهری، ایجاد رمپ‌هایی در پل‌های عابر پیاده و حذف پله‌ها در معماری جدید شهری، بخشی از اقداماتی است که مدیران شهری برای راحتی حضور شهروندان معلول در تهران انجام داده‌اند. از جمله مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران چندی پیش اعلام کرد ۱۵۷ بوستان در طول سه سال گذشته برای معلولان مناسب‌سازی شده‌اند. ۲۲ بوستان در سال ۹۷ به علاوه ۴۴ بوستان در سال ۹۸ و ۴۷ بوستان در سال ۹۹ برای استفاده معلولان مناسب‌سازی شده‌اند. در مجموع ۱۰۰ مجموعه تن درستی شامل شش دستگاه برای شهروندان معلول در این بوستان‌ها کار گذاشته و ۱۰ مجموعه بازی برای کودکان معلول در بوستان‌ها در نظر گرفته شده است.
هرچه شهر بتواند امکانات خود را برای شهروندانی که از خصوصیات جسمی متفاوتی برخوردارند، افزایش دهد جنس توسعه ماهیتی پایدار به خود می‌گیرد. در این توسعه پایدار شهر می‌تواند از ظرفیت تمامی شهروندان خود بهره ببرد و همه شهروندان نیز می‌توانند از تمام امکانات شهر بهره‌مند شوند.
