زهرا داستانی

در ایران سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن زباله شهری تولید می‌شود که به طور متوسط سهم هر ایرانی از تولید این زباله‌ها در طول سال ۲۴۰ کیلوگرم است. از میان بیش از ۱۳۱۹ شهر ایران، تهران بیشترین تولید سرانه زباله را به خود اختصاص داده، یعنی در این شهر هر نفر ۴۵۰ کیلوگرم زباله شهری در سال تولید می‌کند. زباله‌هایی که تولید و انباشت ‌آن‌ها به چالشی بزرگ و غیر قابل حل برای تهران تبدیل شد‌ه‌اند. این چالش تنها به کمبود فضا برای انباشت زباله‌ها در تهران خلاصه نشده و پا فراتر گذاشته است. تا آنجا که رد پایی از زباله‌های شهر در بوی نامطبوع تهران دیده می‌شود.

چاره زباله‌سوزی نیست

«زباله» یک معضل جهانی است. معضلی که نه‌تنها حل نمی‌شود بلکه هر روز که می‌گذرد حل آن با دشواری بیشتری روبه‌رو است؛ چراکه روزانه بیش از ۵.۳ میلیون تن زباله به مجموع زباله‌های انباشته شده افزوده می‌شود. با این حال در طول دهه‌های گذشته بسیاری از کشورها نسبت به مضرات انباشت و رها شدن زباله‌ها در طبیعت آگاه شده و مدیریت آن را در دستور کار قرار داده‌اند. زباله‌سوزی اگرچه یکی از روش‌های رایج در دفع پسماند در سراسر جهان است اما به دلیل آلودگی که به هوا منتقل می‌کند، امروزه در بسیاری از کشورهای جهان منسوخ شده است. بازیافت زباله و تفکیک آن از مبدأ از جمله گزینه‌هایی است که بسیاری از کشورهای توسعه یافته آن را جایگزین زباله‌سوزی کرده‌اند. کشورهای توسعه یافته‌ای چون ژاپن ۱۰۰ درصد از زباله‌های شهری خود را بازیافت می‌کند و کشوری چون آلمان به توانایی بازیافت ۸۰ درصد از زباله‌های خود دست یافته‌ است؛ اما سهم ایران از بازیافت زباله‌های شهری چقدر است؟

۶۰ سال بازیافت زباله در ایران

 بازیافت در ایران سابقه‌ای نزدیک به ۶۰ سال دارد. اولین کارخانه کود آلی در سال ۱۳۳۷ در اصفهان ساخته شد و چند سال بعد انگلیسی‌ها یک کارخانه کمپوست در صالح‌آباد تهران تأسیس کردند. این کارخانه در سال ۱۳۶۳ تعطیل اما با تغییراتی که سازمان بازیافت تهران در آن ایجاد کرد پس از مدتی دوباره آغاز به کار کرد. در عین حال کارخانه کمپوست اصفهان نیز در سال ۱۳۴۸ به واسطه عدم رعایت موازین بهداشتی تعطیل اما کارخانه جدیدی در سال ۱۳۶۸ جایگزین آن شد. در ادامه این روند نیز کارخانه‌های مختلف با هدف بهره‌گیری از زباله به عنوان یک منبع برای تولید کالا و انرژی مورد نیاز ساخته شدند اما با توجه به آمارهای اعلام شده این کارخانه‌ها تنها توانسته‌اند ۲ درصد بازیافت و ۱۹ درصد کمپوست را تولید کنند.

تنها ۱۰ درصد زباله‌ها در ایران بازیافت می‌شود

بر اساس آخرین آماری که از بازیافت زباله‌ها در ایران از زبان متولیان آن منتشر شده، این سهم به ۱۰ درصد افزایش یافته است. بسیاری معتقدند که بازیافت زباله بیش از برنامه‌ریزی متولیان و اختصاص بودجه برای آن، نیازمند نهادینه شدن تفکیک و بازیافت زباله در فرهنگ عمومی است. اقدامی که شهرداری تهران در دوره مدیریت جدید خود در پی آن است.

گام‌های اولیه تهران

شهرداری تهران با ارائه و اجرای طرح کاپ یا کاهش پسماند در مناطق مختلف تهران سعی در فرهنگ‌سازی بازیافت زباله است. این طرح که تا پیش از شیوع ویروس کرونا، به صورت آزمایشی در برخی شهرک‌های مسکونی و ساختمان‌های اداری پایتخت اجرا می‌شد، به خیابان‌ها و محلات تهران رسیده است. در برخی از مناطق تهران از جمله منطقه ۳، ۶ و ۱۶ به اجرا درآمده است. طرح کاپ در محلات تهران با تعبیه مخازن جداگانه‌ای برای شیشه، ظروف پلاستیکی خرد شده، پلاستیک و…آغاز شده و اقدامات دیگری برای فرهنگ‌سازی در زمینه تفکیک زباله از مبدأ در شهر تهران در کنار آن اجرا می‌شود.

کدام منطقه تهران پیشگام است؟

اما این تمام ماجرا نیست. به گفته صدرالدین علیپور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند، شهرداری تهران برنامه‌های دیگری را نیز در حوزه پسماند حجیم برای کاهش پسماند دنبال می‌کند. او گفته است: «پسماندهای حجیم مانند سرشاخه‌های ناشی از هرس و لاستیک‌های مستعمل و شیشه را جداگانه در سایت‌هایی جمع‌آوری می‌کنیم و سرشاخه‌ها تبدیل به چیپس و برای کود و صنایع چوبی استفاده می‌شوند.» به گفته او، بزرگ‌ترین سایت تهران در منطقه ۱۸ واقع شده که بیشترین حجم چیپس در آن تولید می‌شود.

به گفته مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، مجموعه بازیافت آبعلی در تهران روزانه ۷ هزار تن خاک و نخاله ساختمانی را به شن و ماسه و محصولات ساختمانی تبدیل می‌کند که قرار است این رقم به ۱۱ هزار تن تا پایان سال برسد.

تولید برق از زباله‌های تهران در آینده

از دیگر اقداماتی که در شهر تهران در زمینه زباله‌های شهری در حال انجام آن است، تبدیل پسماند جامد شهری به بیوگاز است که در نتیجه تولید بیوگاز کود مرغوب و برق تولید خواهد شد. به گفته مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران این طرح که به پروژه هاضم معروف است، در گذشته آغاز شده اما حدود ۸ سال مسکوت مانده و عملاً به بهره‌برداری نرسیده است که با پیگیری‌های انجام شده در دوره مدیریت جدید شهر در حال تکمیل است. اگر این پروژه به بهره‌برداری برسد روزانه ۳۰۰ تن زباله در تهران تبدیل به برق خواهد شد.

اگرچه شهرداری تهران در سال‌های اخیر دست به اجرای پروژه‌هایی برای کاهش پسماند در پایتخت زده است اما تهران تا رسیدن به فرهنگ تفکیک و بازیافت زباله مسیری طول و دراز در پیش دارد.