شروین راد

هویت هر شهر گره به تاریخش خورده است. اصفهان و یزد به بافت و بناهای تاریخی‌شان تکیه زده‌اند. شیراز با صفای مردمان، رشت با فرهنگ و غذایش هویت پیدا می‌کند و به همین ترتیب هر شهر برای خودش هویتی منحصربه‌فرد ساخته است؛ اما هویت تهران چیست؟ شهری که ردپای تاریخی‌اش به قدمت برخی از شهرهای کهن نمی‌رسد و فرهنگ یا جاذبه مشخصی هم ندارد.

تهران در ابتدا هویتش را از پایتخت بودنش می‌گیرد. ۲۳۵ سال از روزی که آقا محمدخان قاجار این شهر را به پایتختی انتخاب کرد، می‌گذرد و حالا تاریخ تهران با تاریخ معاصر یک کشور گره خورده است. ناصر تکمیل همایون، تهران پژوهش می‌نویسد که تهران به عنوان دهکده‌ای در شمال منطقه ری و جنوبی‌ترین دهکده قصران در تاریخ پیش از اسلام پیشینه‌ای مشخص ندارد. حسین کریمیان، پژوهشگر دیگری است که تهران را دهی کوچک از شهرستان قصران ری دانسته و نبود نامش در منابع جغرافیایی مهمی مانند المسالک اصطخری صوره الارض را به دلیل بی‌اهمیتی این شهر دانسته است؛ اما این شهر پیش از پایتخت شدن، ناگهان چشم حکمرانان را گرفت. شهری در مرکز ایران با آب و هوایی خوش که از شمال داری دژی دفاعی به ارتفاع رشته کوه البرز بوده است. پس از پایتخت شدن هم تهران آرام آرام مسیر خود را در توسعه طی کرد. تهرانی که در آن زمان حتی چشم سیاحانی و معمارانی چون اوژن فلاندن را نگرفته بوده و او در شرحش نوشته که پایتخت حقیقی ایران هنوز اصفهان است و قاجارها برای رقابت با صفویه تهران را به پایتختی انتخاب کرده‌اند؛ اما حالا ۱۸۰ سال از زمانی که اوژن فلاندن در تهران بوده می‌گذرد و تهران خود را به عنوان مرکز و پایتخت در طول تاریخ اثبات کرده است. حالا هویت اول این شهر پایتخت بودنش است. شهری که تاریخی پر فراز و نشیب از فتح تا قحطی را تاب آورده و همچنان پابرجا و پای‌تخت است.

اما رشته کوه‌های البرز هویت دوم این شهر است. شهری که منظره شمالی‌اش به رشته کوهی زیبا ختم می‌شود و گاهی اگر هوا یاری کند، نمای شرقی شهر به بام ایران، قله دماوند، ختم می‌شود. رشته کوه‌های البرز عامل حیات تهران هستند. آب جاری از طریق این رشته کوه‌ها البرز حیات تهران را تأمین می‌کند و نمای این کوهستان بخش جدایی ناپذیری از شهر تهران است. همه شهروندان این شهر روزهایی که کوه‌های البرز سفیدپوش و زیر آسمان یکدست آبی تهران را مهمان منظره خود می‌کنند، خوشحال‌تر از روزهای دیگر هستند. رشته کوه‌هایی که وقتی آلودگی هوا با پنهان شدنشان، شهر خاکستری‌تر می‌شود.

هویت بعدی تهران را باید چند فرهنگی بودن آن دانست. شهری که هر چند چیزهای تهرانی خودش را دارد اما انتخابش به عنوان پایتخت، آن را تبدیل به مقصد و مأمنی برای همه ایران کرده است و حالا این شهر را باید ایرانی کوچک بدانیم.

تهران را شاید خیلی شهر دود و ترافیک و سرسام بدانند، شهر بزرگی که صمیمت شهرهای کوچک را ندارد، شهری در آن آدم‌ها می‌توانند گم شوند و هرگز پیدا نشوند؛ اما تهران با همه خستگی‌هایش شهری دوست داشتنی است. شهری که از شمال به جنوبش می‌توان تلاش و کار را تماشا کرد. شهری که منظره‌ شمالی‌اش به استواری کوه‌هاست و منظره جنوبی‌اش به حیات در کویرها. ۱۴ مهر روزی نمادین برای شهر تهران است، روزی که بر اساس تاریخ انتخاب شده و حالا گرامی داشته می‌شود؛ اما ۱۴ مهر شاید فرصت مناسبی برای شهروندان پایتخت باشد تا شهرشان را دوباره تماشا کنند، به جای عبور در این شهر زندگی کنند و تهران را دوست داشته باشند.